Bazen ineklerin ve besi, danalarının karnı şişer. Bu şişkinlik sol tarafta olur. İneğin aniden iştahı kesilir. Hatta, sancı başlar. Durgunlaşır. İdrar ve dışkı yapmakta zorlanır.
Geviş getiren hayvanlar diğerlerinden çok farklı olarak üç bölümlü ön mideye sahiptirler. Diğerlerinin midesine denk gelen abomasumun (şirden)dur. Onun önünde sindirim işlevini yerine getiren yararlı mikroorganizmaların yaşadığı retikulum (börkenek), rumen (işkembe) ve omasum (kırkbayır) adı verilen bölümler vardır.
İşkembede sindirim olurken karbondioksit ve metan gibi gazlar çıkar. Bu gazlar geğirme ile zaman zaman reflex olarak dışarıya atılırlar. İneğin veya besi danasının karnının şişmesinin bir tek sebebi vardır. Geğirmenin engellenmesi.
Geğirmeyi engelleyen sebepler ise çoktur. Eğer yemek borusunu bir şey tıkarsa ineğin işkembesindeki gazlar geğirme suretiyle atılamaz. Buna “serbest gaz birikmesi” adını veriyoruz. Yemek borusunun patates, elma veya pancar gibi bir şey tıkayabileceği gibi, çevresinde oluşanı domuzbaşı (aktinomikoz, aktinobasilloz) ya da tümör de tıkayabilir.
Geğirmeyi engelleyen başka bir durum ise refleksi kontrol eden sinirin zedelenmesidir. Bu durum çoğunlukla börkeneğe (retikulum) batan delici, yabancı cisim sonucunda ortaya çıkar. Eğer işkembedeki gaz oluşumu serbest gaz birikmesi şeklinde değil, işkembe içeriğinin içinde hapsolmuş gaz kabarcıkları şeklindeyse, o zaman yine ineğin bu gazı geğirme ile çıkarması mümkün olmaz. Şişlik artarak devam eder.
Bunun sebebi taze baklagillerin tüketimi ile, aşırı miktarda nişastanın ani sindirimi olabilir. Taze legüminöz bitkilerin (baklagil) inek tarafından alınması konusunda en belirgin örnek “yonca”dır. Yonca taze olduğunda ” karın şişkinliğine “ yol açtığı bilinen bir ottur.
Karbonhidratlı gıdaların, nişastalı yemlerin aniden çok miktarda alınması, yem seçme ve rasyon hataları işkembe içerisinde köpüklü gaz oluşumuna, dolayısıyla karın şişkinliğine sebep olur.
Serbest gaz birikimi, yani yemek borusunun tıkanması sonucunda oluşan karın şişkinliği etkeninin ortadan kaldırılmasıyla sona erer. Ancak; hızlı davranılmadığı takdirde ölümle sonuçlanabilecek acil bir durumdur. Zaman kazanmak için sol taraftan işkembeye bir kanül sokularak (trokar) serbest gaz dışarı çıkarılır. Sonra asıl sebep aranır, bulunur ve giderilir.
Köpüklü gaz oluşumu durumunda önce köpüğü söndürmek şarttır. Piyasada satılan köpük söndürücü ilaçlardan yararlanılır. Ayrıca yağlar, deterjanlar ve parafin de köpük söndürücü olarak kullanılabilir. Yoncanın biçilip, soldurulduktan sonra ineklere yedirilmesi gerekir. Ancak; ineklerin üzerinde otlamasını istiyorsak yonca yerine şişliğe sebep olmadığı bilinen otlar ekilebilir. Örneğin; gazal boynuzu otu (birdsfoot trefoil= Lotus carniculatus) gaz yapmaz. Şişmeye sebep olmaz. Bu veya benzeri şişkinliğe sebep olmadığı bilinen otlar üzerinde inekler yayılıp otlayabilir.
Çayırdaki hayvanlar için tehlike yeni yeşermiş otlar ile kırağılı otlardır. Çayır-mera kullanıldığında bu konu göz önüne alınarak inek ve danaları otlamaya çıkarmak gerekir.
Süt humması ve gizli hipokalsemi durumları da “şişme” sebebi olabilir. Kalsiyum eksikliği işkembe kasılmalarını engeller veya azaltır. Bu yönde de dikkatli ve bilgili olunmalıdır.
Yemlerin verilmeden önce ince kıyılması, arpa, buğday, mısır gibi hammaddelerin çok ince öğütülmüş olması, un haline getirilmesi tehlikelidir. Her türlü “inceltilmiş” yemden kaçınmak gerekir.
Asıl şişme sebepleri yukarıda sayılanlardır. Jersey ırkı ineklerde de ırk duyarlılığı olduğunu söyleyen uzmanlar vardır. Yukarıdaki önlemlere ihmal edilmeden yer verilirse şişme yönünden koruyucu hekimlik yapılmış olur.
