Topallık süt sığırcılığı işletmelerinin en büyük dertlerinden biridir. İneklerin sürüden
zorunlu çıkarılması sebeplerinin başında gelir. Topallık tek başına bir problem değil, aslında
bir sonuçtur.
İneklerde topallık çoğunlukla bacaklardan değil, ayaklardan kaynaklanan bir problem
olarak görülür. Yürüyüşten anlaşılacağı gibi, sürü içerisinden ineğin belini kamburlaştırması
ile kendini belli eder.
Topallık en çok ayakların dış tırnağından kaynaklanır. Taban ülseri, beyaz çizgi
ayrılması veya tabanda kanamalar tarzında görülen lezyonlar mikroorganzimaların da
etkisiyle daha şiddetli boyutlara ulaşır.
Topallığın çok faktörlü bir hastalık olduğu bilinir. Başlıca sebepleri besleme hataları,
çevresel problemler, genetik, konfor ile ilgili eksiklikler olarak sayılabilir. Besleme hatalarının
en başında işkembe asidozu gelir. Ayrıca çinko, biotin, sülfürlü aminoasitlerin eksikliği
topallık sebebi olarak karşımıza çıkabilir.
Topallığa zemin hazırlayan en önemli hata; işkembe asidozudur. Bu konuya küflü
yemleri de ekleyebiliriz. Doğum sonrası görülen problemlerin tümü, süt humması, ketosis,
mastitis, metritis (rahim yangısı) ileride topallığa yol açabilir.
Topallık “laminitis” adı verdiğimiz tırnağın içindeki canlı dokunun yangısıyla başlar.
Buna ise genellikle işkembeden ve kalın bağırsaktan gelen toksinler neden olmaktadır. Ani ve
hızlı nişasta sindirimi, kaba yemin kalitesiz olması, karma yemde etkin selülozun noksanlığı
işkembe pH değerinin düşmesine, geviş getirmenin azalmasına ya da durmasına yol açar.
Normalde 6,1-6,2 olması gereken işkembe pH değeri 5,6 nın altına düşerse ve normalde
günlük 400-600 dakika olması gereken geviş getirme süresi 180 dakikanın altına düşerse inek
büyük bir problemle karşı karşıyadır.
Bilindiği gibi işkembedeki sindirimi mikroorganizmalar gerçekleştirir. Asit ortam bazı
mikroorganizmaların çoğalmasına, buna karşılık bazı mikroorganizmaların ise azalmasına
sebep olur. Örneğin; nişastayı sindiren bakteriler adeta bir üreme patlaması ile her 13
dakikada bir iki katına çıkacak şekilde çoğalırlar ve asidite giderek artar. Bu arada ölen bazı
gram negatif bakterilerin toksinleri işkembe içinde birikerek kana karışırlar. Problem
işkembede kalmaz. Asit ortam bağırsak hareketleriyle kalın bağırsağın son bölümlerine kadar
gider. Kalın bağırsağın son bölümünde asiditeyi önleyecek tükürük salgısı da olmadığından
asit ortamın bağırsak duvarına verdiği zarar ile toksinler hızla kana karışır. LPS
(Lipopolisakkaritler) adını verdiğimiz toksinler ile histamin kana karışarak diğer organlara,
özellikle de karaciğer ve ayaklara gider.
Ayakların şişmesi ile esneyemeyen tırnak içerisinde adeta ayakkabının ayağı sıkması
biçiminde bir topallık başlar. Tırnak dokusunu oluşturan hücreler çalışamaz hale gelir. Bu
arada biz kalın bağırsağın son bölümünde oluşan asit ortam sebebiyle dışkıyı sümüksü, cıvık,
köpüklü ve kabarcıklı bir halde görürüz. Bu durum görüldüğünde takip eden problem
mutlaka topallıktır.
Giderek ayakta şişlik, kızarıklık, sıcaklık ve ağrı gibi yangısal belirtiler artar ve topallık
şiddetli bir hale gelir. Toprakta bulunan Fusobacterium necrophorum adlı
mikroorganizmanın bulaşmasıyla ayaktaki sorunlar daha da büyür. Halledilemeyen
problemler ineğin kasaplık olmasına kadar gider.
Önlemler:
Topallığın önlenmesi için yapıcı sebeplerin önlenmesi gerekir. Örneğin; basış hataları
boğa seçiminde FLC (Ayak Bacak Puanı) yüksek boğaların tercih edilmesiyle, sonraki
nesillerde giderilebilir.
Yılda en az iki kez tırnak bakımı yapılması şarttır. Yürüme yollarının ve barınak
zemininin, inek konforuna uygun olmasına özen gösterilmelidir. En önemlisi ise; yem
formülündeki ve yemlerdeki hataların önlenmesidir.
Rasyonun yani yem formülünün kağıt üzerinde doğru olması yetmez. Yemin
karıştırılması, verilmesi, yemlik mesafesi, ineklerin yem seçmesi, sıcaklık stresi, yemdeki
selülozun etkin olmaması, barınağın kalabalık olması, taneli yemlerin ince öğütülmesi gibi
hataların ortaya çıkarabileceği konular gözden geçirilmelidir.
İneklerin topallaması son yıllarda, verim azalmasının, sürüden zorunlu çıkarma sebebi
olmasının yanısıra “hayvan refahı” yönü ile de ele alınmakta ve büyük önem kazanmaktadır.
Topal ineklerin arkasındaki gerçek sebeplerin ortaya çıkarılması ve çözülmesi çiftliğin
kazançlı bir hale gelmesini sağlayacaktır. Çünkü, topal inekler çiftlikte yapılan hatalarla ilgili
olarak bize çok şey anlatırlar.
