Bir sütçü sürü sahibi işlerinin yolunda gidip gitmediğini nasıl anlar? Bir sürü sahibi ineklerini, düvelerini, buzağılarını emanet ettiği insanları nasıl kontrol eder? Bir sürü sahibi işlerini emanet ettiği elemanlarını kontrol ederken hangi raporları istemelidir?
İşletmede işler yolunda gidiyor mu ?
1.Somatik hücre sayımı: İneklerin meme sağlığını gösterir. Özellikle gizli mastitisin göstergesidir. Mililitre’de 200.000’nin üzerindeki sayılar bir problem olduğundan şüphelenmemizi gerektirir. Aylık veya haftalık tank sütü somatik hücre sayımı istenmelidir. Bu konuda güçlükler varsa, CMT (Kaliforniya Mastitis Testi) yapılabilir.
2.Toplam bakteri sayımı: Sütün memeden çıktıktan sonraki temizliğini gösterir. Toplam bakteri sayısına bakarak, sağım hijyeni, temizlik ve soğutma konularında dikkatli davranılıp, davranılmadığını anlayabiliriz. Aylık rapor istenmelidir. Mililitrede 100.000 in altındaki rakamlar uygundur. Ne kadar düşük bir rakam ortaya çıkarsa o kadar iyidir. Bunun üzerine çıkan rakamlar sorgulanmalı ve gerekli önlemlerin alınması sağlanmalıdır.
3.Aylık klinik mastitis (meme iltihabı) sayısı: Ayda kaç adet meme iltihabı tedavisi yapılıyor ? Bakteriyolojik analiz yapılmış mı? Çıkan mikroplar nelerdir? Aylık rapor istenmelidir?
4.Sürüden mecburi çıkarma oranı nedir? Sebebiyle birlikte yıllık/ veya 6 aylık rapor istenmelidir. Ani ölümler de bu listeye yazılabilir. Ani ölümler dışında; meme körelmesi, döl tutmama, tedaviye cevap vermeyen topallık, tedaviye cevap vermeyen karın şişmesi ve başka sebeplerden yılda kaç inek, mecburiyetten kesime gönderilmiştir ?
5.Sürüdeki ortalama süt miktarı nedir? Günlük süt miktarı, tüm sağmal hayvan sayısına bölünür. Günlük rapor istenmelidir. Total süt miktarı sağmal hayvan sayısına bölünerek elde edilen sonuç doğrudur. Bu rakam ortalamayı verir. Sağmal hayvan sayısı içerisinde tedavide olduğu için süt vermeyenler, az süt verenler, mastitis geçirenler, antibiyotikli süt olduğu için sütü atılması gerekenler de vardır. Bunlar ortalamayı düşürecek, ancak; bize gerçeği görmemizde yardımcı olacaktır.
Süt eğrisi: Bilgisayarlı, süt ölçerli çiftliklerde süt eğrisi, zaten sistem içerisinde, kendi çıkar. Ancak; bilgisayarlı sistem yoksa aylık süt ölçümleriyle süt eğrisinin çıkarılması olup biten hakkında bize bilgi verir. Süt eğrisindeki ani düşüşler dikkat edilmesi ve düzeltilmesi gereken besleme problemlerinin olduğunu gösterir.
6.İneklerin buzağılama aralığı nedir? Yılda en az iki kez rapor istenmelidir. 13,5 ay, yani 405 gün en üst sınırdır. Bunu aşan her gün “kayıp” demektir. Bu rakamın altına ne kadar düşülürse o kadar iyidir.
7.Bir buzağı elde edilmesi için kullanılan payet sayısı kaçtır? Suni tohumlama için kullanılan payet sayısı elde edilen buzağı sayısına bölünerek bu sayı bulunur. İkinin altındaki, 1’e yakın her rakam iyi bir dölleme yönetiminin olduğunu gösterir.
8.Sürünün bir korelasyonu vardır. Toplam sayı ile sağmal ineklerin, kurudaki ineklerin, buzağıların sayısı arasında normal bir oran olmalıdır. Aylık rapor istenirse yerinde olur.
9.Çeşitli sebeplerden ay içinde buzağı kaybı var mıdır? Örneğin; güç doğum, septisemi, zatürre gibi sebeplerden buzağı kaybedildi mi? Aylık rapor istenmelidir?
10.İşletmenin antibiyotik harcaması: Bu harcama kalemi sürüdeki problemlerin aynasıdır. Bakılması gereken en önemli konudur. Hangi antibiyotikler alınıyor? Hangi vakalarda kullanılmak üzere alınıyor? Şişe olarak aylık harcama miktarı ne kadardır? Aylık rapor istenmelidir.
11.Süt humması, ketosis, ayak hastalıkları, rahim iltihabı, sonun atılamaması, şirdenin yer değiştirmesi gibi, özellikle doğumu takip eden hastalıklar görülüyor mu? Eğer bu hastalıklar görülüyorsa sıklığı nedir?
12.Sürüde kullanılan rasyonlarla yem harcamaları doğru orantılı mıdır? Özellikle kesif yem harcamaları fire payıyla birlikte hesap edilerek, normalden şaşan rakamlar sorgulanmalıdır. Fire payı %10 oranından daha fazla olmamalıdır.
Değerlendirme:
- Somatik hücre sayısı bize gizli mastitisi gösterir. Tank sütünde yüksek çıkarsa gruplara ve tek tek ineklere kadar sayımın detaylandırılması gerekir. Tank sütündeki Somatik Hücre Sayısı aşılama, yem katkı maddelerinin kullanımı, ön daldırma ve son saldırma solüsyonları ile azaltılabilir. Kuru sağım yapılması özellikle önerilir. Sağımcının ve sağım makinesinin meme sağlığındaki rolü unutulmamalıdır.
- Toplam bakteri sayısı yüksekse sağımda temizliğe dikkat edilmediğini gösterir. Soğutma konusuna dikkat edilmesi özellikle önem taşır.
- Ay içerisinde çıkan klinik mastitis sayısı 1’den fazla olmamalıdır. İdeali hiç olmamasıdır. Önemli olan bakteriyolojik analizdir. Bu tahliller sonucu bulaşıcı ya da çevresel etkenli mastitisler ortaya çıkar. Her biri için alınabilecek önlemler farklıdır. Çıkan etkene göre önlem alınır. Madde 1.de sözü edilen önlemler burada da geçerlidir.
- Sürüden, hastalık sebebiyle, inek çıkartmak zorunda kalınıyor ya da mecburi kesime gönderiliyorsa sebepleri bilinmeli, ona göre önlem alınmalıdır. Memesi köreldi diye inekler kesime gidiyorsa mastitis, döl tutmuyor diye kesime gidiyorsa dölleme yönetimi, karın şişmesi ve topallıktan dolayı kesime gidiyorsa asidoz gibi konularda eksik işler yapıldığı akla gelir. Yıllık normal sürüden çıkarma oranı %10-12’dir. Ne kadar az olursa o kadar iyidir. Hesap edilirken tüm ineklerin, yani sağmal ve kurudaki inek toplamının yüzdesi alınmalıdır. Ani ölümler bu rakama dahildir. Ülkemizde mecburi sürüden çıkarma oranını yükselten en önemli sebep ŞAP hastalığıdır. Sürüde Şap hastalığı atlatılsa bile, yıllık mecburi sürüden çıkarma oranı yüksek olur.
- Toplam süt ve ortalama sütün bilinmesi ekonomik yönden en can alıcı noktadır. İşletmenin günlük kazancını gösterecektir. Ancak; gerçekçi olması gerekir. Toplam sütün azalması, ortalama sütün azalması, problemlerin göstergesidir. Sağmal inek sayısının tam olarak bildirilmesi başlıca koşuldur. Sürüdeki sağmallar içinde mastitis olan, tedavi dolayısıyla sütü dökülen ineklerin ortaya çıkması açısından önemlidir.
- Buzağılama aralığını yükselten sebepler gözden geçirilmelidir. Döl tutmama sebeplerinin başında kızgınlık takibindeki aksaklıklar gelir. Bunu her işletme doğru yaptığını sanmaktadır. Ancak; her zaman bu konu problem yaratır. Kullanılan sperma, spermanın uygulanması, spermanın muhafazası önem taşımakla birlikte, spermanın döl yolunda döllenmeye hazır, kaliteli bir yumurta bulması, döllenmiş yumurtanın rahim içinde yuvalanması da gebelik için başlıca koşullardır. Bunlardan herhangi birindeki hata döl tutmama ile sonuçlanacaktır. Böyle durumlarda gebelik elde edememe sorunları inceden inceye sorgulanmalı, özellikle besleme konusu ele alınmalıdır.
- Bir buzağı için harcanan payet sayısı bize döl verimi problemlerinin olup, olmadığını gösterir. Rakam büyüdükçe problemin şiddeti ortaya çıkar. Yine bir önceki maddede incelememiz gerekenler söz konusudur.
- Sürüdeki sağmal inek, buzağı, kurudaki inek, düve sayıları, boğa altı düvelerin sayısı ve yaşları bilinirse bunların bir uyum içinde olup olmadığına bakılır ve durum bize bazı konular hakkında bilgi verir. Örneğin, olması gerekenden daha az buzağı varsa, erkekler hemen satılıyor mu? Döl tutma güçlükleri, doğum sonrası kayıplar gibi problemler var mı? Soruları akla gelebilir. Tohumlama çağına gelmiş düvelerin yaşları ve sayıları da çok önemli bulgulardır. Tohumlama yaşı 14 aylık olmalıdır. Bu yaşa gelmiş ancak, henüz tohumlanmamış düve varsa sebebi araştırılmalıdır. Bu durumdaki düvelerin sayısı çoksa yine bir problemle karşı karşıya olduğumuzu anlayabiliriz.
İdeal Sürü Korelasyonu şöyledir;
Toplam yüz adet ineği olan bir çiftlikte 83 adet sağılan, 17 adette kuruda inek olur. Sağılmakta olan 83 adet ineğin sağım periyodları ve verdikleri süt miktarı değişiktir. Çiftlikte 2 adet hasta veya tedavide inek olabilir. Ayrıca çeşitli yaş aralıklarında erkek ve dişi danalar olur. 0-15 aylık arasındaki erkek ve dişi danaların toplamı 62 adet, 16-24 ay arasındaki erkek ve dişi danaların (düvelerin) sayısı ise, 38 adet olabilir.
Böyle bir çiftlikte her zaman 1 adet doğumu bekleyen inek veya düve vardır.
Başka bir deyişle; 100 baş toplam ineği olan bir sürünün, genel sayısı 200 baş toplam hayvandır. ( 83+17 =100 baş anaç, 62+38=100 baş genç grup= 200 baş)
Ancak; bu doğal korelasyon hiçbir zaman böyle olmaz. Çeşitli sebeplerden kayıplar, döl tutmadaki gecikmeler yukarıdaki sayılarda sapmalara yol açacaktır. Örneğin, buzağı sayısı azalmış, kurudaki veya boş ineklerin sayısı artmış olabilir. Bu tip sapmalar %10 oranında olursa sürüde işler yolunda demektir. Sapmalar %10-25 arasında ise incelenmesi gereken problemlerin varlığını, %25?in üzerindeki sapmalar ise durumun iç açıcı olmadığını gösterir.
- Buzağı kayıplarının çok çeşitli sebepleri vardır. Buzağı kaybı olduğunda mutlaka tahlil istenmelidir. Tahlilsiz buzağı kaybı raporu kesinlikle kabul edilmemelidir. Eğer güç doğumla ilgili buzağı kayıpları varsa boğa seçimi ve besleme konusunda yanlışlıklar yapıldığı anlamına gelir. Septisemi, zatürre veya ishal ile ilgili kayıplar yanlış, eksik ve ihmalleri akla getirir.
- İşletmedeki antibiyotik harcaması kesinlikle gözden kaçırılmaması gereken, gerçekçi bir veridir. Gizlenemeyecek şekilde, birçok problemi ortaya çıkarır. Doğru yönde sorgulanırsa sürü yönetimindeki başarısızlıkları, aksaklıkları, ihmalleri ortaya koyacak bilgiler verir. Hiç antibiyotik kullanılmaması mümkün değildir. Ancak; antibiyotiklerin kullanıldığı durumlar nelerdir? Açıkça belirtilmelidir.
Antibiyotiklerin kullanıldığı hastalıklar neler olabilir? Çoğunlukla solunum yolu enfeksiyonları, döl yolu enfeksiyonları, meme iltihapları, sonun atılamaması, şap hastalığının ikincil enfeksiyonları, yabancı cisimlerin işkembeye girmesi veya börkeneğe batması, ayak ve tırnak hastalıkları, göz enfeksiyonları, buzağı ishalleri gibi olaylar antibiyotik kullanımını gerektirirler. Birçok problem sayılabilirse de, antibiyotik sarfiyatının başlıca sebepleri yukarıda sayılanlar olup, hepsinin de koruyucu hekimlik yönünden çözümleri vardır.
Eğer sözü edilen durumlardan dolayı antibiyotik masrafı yapılıyorsa, yanlış barınak dizaynından, sağım hatalarından, yanlış boğa sperması kullanımından, bazı aşılamaların yapılmasındaki ihmallerden, doğum öncesi ve sonrası alınması gereken önlemlerin ihmal edildiğinden, doğuma müdahalede gerekli hijyenik önlemlerin alınmadığından, yemleme hatalarından, geçiş dönemi rasyonu uygulanmadığından, sineklerle mücadeledeki başarısızlıktan, ayak banyolarının eksikliğinden, ineklere mıknatıs yutturulmasındaki ihmallerden şüphe edilmesi gerekir. Çünkü bunlar tam ve zamanında yapılsaydı antibiyotik sarfiyatı minimum düzeyde olacaktı. Antibiyotik sarfiyatı enjeksiyonluk antibiyotiklerin yanı sıra, meme içi ve ağızdan verilenleri de kapsayacağından çiftliğe maliyeti yüksek, buna karşın garantili tedavi şansı düşük harcamalar olarak görülmelidir.
- Süt humması, ketosis, ayak hastalıkları, rahim iltihabı, şirdenin yer değiştirmesi (abomasum deplasmanı) gibi olayların çok olması bazı önlemlerin zamanında alınmadığını, kuru dönem yemlemesinin uygun yapılmadığını, doğumdan sonra ineğe destek verilmediğini, dolayısıyla sürü yönetiminin en önemli kurallarının hiçe sayıldığını gösterir. Antibiyotik kullanımı ile aralarında yakın ilişki olan bu problemlere çare bulunması gereklidir.
- Kullanılan rasyonlarla yem sarfiyatı arasında bir uyum olması gerektiği herkes tarafından bilinir. Buna dikkat edilmezse yem ziyanının ve birtakım kayıpların önüne geçilemez. Büyük maddi kayıplar ortaya çıkar. Bir sürüde en önemli harcama kalemi
“yem” olduğuna göre özellikle üzerinde durulması gereken konuların başında geldiği tartışılmaz bir gerçektir.
Özet:
İSTENECEK RAPORLAR
| AYLIK | GÜNLÜK | 6 AYLIK VEYA YILLIK |
| * Sütte somatik hücre sayısı | * Toplam süt ve ortalama süt
miktarı |
* Mecburi sürüden çıkarma oranı |
| * Sütte toplam bakteri sayısı | * İneklerin süt eğrileri | |
| * Aylık klinik mastitis sayısı | * Buzağılama aralığı | |
| * Buzağı kayıpları
( Sebeplere göre sınıflandırılmış şekilde)
|
* Bir buzağı için sarfedilen
payet sayısı |
|
| * Sürü Korelasyonu
* Doğumu takip eden hastalıklar raporu
|
* Doğumu takip eden hastalıkların toplu (yıllık ) raporu
* Yem harcamaları |
|
| * Antibiyotik sarfiyatı raporu
( Kullanıldığı hastalıklar ile birlikte)
|
*Boş günlerin sayısı
*Sağımda geçen gün ortalaması ( DIM, SGG, SGS) |
|
| * Güç doğum raporu
(1-Müdahalesiz doğum 5- Çok güç doğum sezeryan) *Boş günlerin sayısı *Sağımda geçen gün ortalaması (DIM, SGG,SGS)
|
