Scrapie koyun ve keçilerde merkezi sinir sisteminde yıkımlanmalara sebep olan, ölümcül bir hastalıktır.
Beyinde sünger benzeri oluşumlara sebep olur. Bu grup hastalıklara TSE = Transmissible Spongiform Encephalopathy adı veriliyor. Yani; aktarılabilir süngerimsi beyin hastalığı. Scrapie, deli inek hastalığı ve bunun insanlarda görülen şekli vCJD aynı gruptan. Etken PrP (sc). Anormal bir protein. O sebeple, virüs ya da bakterilerden kaynaklanan hastalıklara verilen bulaşıcı, enfeksiyöz, kontagioz gibi isimler kavram karışıklığı yaratmaması bakımından bu tip hastalıklara verilmemiş.
Bu grup hastalıklara “Transmissible = aktarılabilir” deniyor.
Scrapie İngiltere ve Kuzey Avrupa’da 250 yıldan beri bilinen bir hastalık. ABD’de 1947’den beri görülüyor.
Kıbrıs’ta 1989 yılında görülmüş. Hem Rum hem de Türk kesimlerinde sorun olmuş.
Dünya’da hastalıktan kesin ari olduğu bilinen 2 ülke var. Avustralya ve Yeni Zelanda.
Scrapie zoonoz değil. Yani, doğrudan insanlara bulaşmaz. Fakat deli inek (BSE) ve vCJD hastalıklarıyla ilişkisi var.
Bilinen öykü şöyle; Scrapie hastalığına yakalanmış küçükbaşlar rendering tesislerinde imha edilince et ve kemik unları diğer geviş getirenlerin, inek ve danaların yemlerine katılıyordu. İngiltere’de enerji tasarrufu için daha düşük ısıda imha işlemi yapılmaya başlayınca bir anormal protein ortaya çıktı.
Bunu yiyen inek veya danalar sinirsel belirtiler gösterdiler.
Bunlara deli inek (BSE) teşhisi konuldu. Beyinleri sünger gibi olmuştu. İnsanlarda görülen vCJD= Variant Creutzfeldt Jakob Disease ise deli ineklerin sakatatlarını tüketenlerde ortaya çıktı. Bu yüzden Scrapie, deli inek ve vCJD hastalıkları birbiriyle ilişkili ( TSE grubundan hastalıklar ).
Scrapie sinsi bir hastalık. Kuluçka süresi 1,5 yıl ve 5 yıl gibi çok uzun. Girdiği sürüleri yavaş yavaş etkileyen, çok uzun inkubasyon dönemi olan bu hastalık aşırı iç parazit istilası, besleme bozuklukları, stres yaratan faktörler, anormal çevre şartları gibi durumlarda sürüde esrarengiz ölümlere sebep oluyor.
Scrapie İngilizcede “kazıma” anlamına gelen bir kelime. Hastalığın İngilizce ismi buradan geliyor. Hasta küçükbaşlar adeta kazırcasına kendilerini kaşıyorlar. Fransızlar ise diğer bir belirtiye göre isim vermişler. Titreme hastalığı.
Hastalık beyinde hasar yaptığı için sinirsel belirtilerle kendini gösteriyor.
Hasta koyunlar kendi tüylerini yoluyorlar. Ayaklarını ısırıyorlar.
Baş ve boyunda titreme, sendeleme, ayakta duramama, kulakların aşağıya sarkması, saldırgan tavırlar başlıca belirtiler.
Belirtiler ilerliyor ve hayvan ölü bulunuyor.
Belirtiler bakımından karışabileceği hastalıklar arasında; beyin apsesi, dış parazit istilası, yalancı kuduz, kuduz, listeriosis, Maedi-Visna, gebelik zehirlenmesi, magnezyum eksikliği, kimyasal ya da bitkisel zehirlenmeler sayılabilir.
Hastalığın aktarılmasında en önemli rolü dişiler oynar. Yavru zarları, yavru suları, vücut sıvıları, ağız sütü ve süt hastalığın aktarılmasını sağlarlar. Bulaşma yatay ve dikey olabilir. Yukarıda sayılanların yanısıra rahim yoluyla nakil de söz konusudur.
Sürüdeki esrarengiz ölümler şüphelenmeyi gerektirir. Laboratuvara beyin, bademcik, lenf yumrusu, üçüncü göz kapağı gönderilerek teşhis istenir.
Scrapie hastalığının tedavisi ve aşısı yoktur.
Koruma biyogüvenlik ile mümkün olur.
Etken dezenfektanlara, ultraviyoleye dayanıklıdır. Isıya karşı dayanıksızdır.
Ülkeler ve sürüler için biyogüvenlik önlemleri dışında yapılacak pek bir şey yoktur. Hastalığın öncelikle ülkeye, eğer ülkeye girmiş ise sürüye girmemesi için önlemler alınmalıdır.
Hastalık genetik değildir. Fakat koyunlarda genetik olarak dayanıklılık gösteren ırk ve soylar tesbit edilmiştir (Codon – 171- RR).
Aminoasit zincirleri içerisinde Arginin (R) olanların daha dayanıklı olduğu saptandığından genetik seleksiyon (ayıklama, seçilim) ile hastalığa dayanıklı koyunlar elde edilmesi yönünde çalışmalar yapılmaktadır. Örneğin; İngiltere’de Edinburgh Üniversitesi Roslin Enstitüsü bu konuda görevlendirilmiştir. Ancak; keçilerde genetik direnç ile ilgili bir yapı saptanmamıştır.
Sürülerden veya ülkelerden hastalığı temizlemek için gözlem ve ayırıcı tanı programları uygulanmalıdır. Şüpheliler, hastalık riski taşıyanlar ve hastalar imha edilmeli, testler yapılmalı, ayrıca genetik çalışmalar ile dirençli soy ya da ırklar elde edilmelidir.
Ülkemizde bu hastalığın olduğu ile ilgili bir bilgi yoktur.
Hastalık 25 Mayıs 2018 tarihinde yayınlanan resmi gazetede tazminatlı hayvan hastalıkları kapsamına BSE (Deli İnek) ile birlikte alındığı için gündeme gelmiştir.
Ani, esrarengiz ölüm vakaları olursa, dikkatli davranılmalıdır.
Scrapie ABD’de, koyunculuk sektörüne yılda 20 milyon dolarlık bir maliyet getirmektedir. Scrapie, deli inek (BSE) ve vCJD hastalıklarının önlenmesi, yayılmanın engellenmesi amacıyla geviş getirenlerin yemlerine hayvansal protein (et – kemik unu gibi) katılması yasaklanmıştır.
