İşkembe asidozu çiftliklerin yaygın ve yüksek maliyetli bir sorunudur.
Özet olarak geviş getiren hayvanların yüksek nişasta ve düşük selüloz (lif) aldıkları zaman ortaya çıkan bir durumdur.
Bilim insanları bu durumu “oligofruktoz fazlalığı” olarak açıklıyorlar. Sonuçta işkembe pH değeri 6’nın altına düşüyor. Ne kadar aşağıya düşerse yani pH ne kadar aside kayarsa durum o kadar tehlikeli hale gelir.
İşkembe asidozu öncelikle rumende (işkembede) sorunlar oluşturur, ama sorunlar orada kalmaz. Asidozun ve subklinik (gizli) asidozun sebep olduğu çok sayıda tehlikeli hastalık vardır.
İlk görülen belirtiler süt miktarındaki ve süt yağındaki düşüklüklerin ortaya çıkmasıdır. İştahsızlık ve giderek zayıflama söz konusudur.
İşkembe asidozunun en önemli 3 komplikasyonu; topallık, karaciğer apseleri ve ishaldir. Genellikle işkembe asidozu ile ilişkili olduğu konusu çoğunlukla atlansa da, döl verimi (fertilite) sorunları da ortaya çıkabilecek olan sorunlardan biridir.
İşkembe asidozunun arkasından gelebilecek olan sorunları saymaya devam edelim. Değişken ishaller, cıvık, köpüklü, kabarcıklı, içinde sindirilmemiş gıda parçacıkları olan dışkı, burun kanaması (vena cava caudalis trombozu, bakteriyel emboli ile ilgili epistaxis), işkembe yangısı (rumenitis), işkembe papillalarının hasarı, aşırı uzamaları, birbirine dolanmaları, sekum burkulması (bağırsak düğümlenmesi), ileri vakalarda karın zarı yangısı (peritonitis), işkembede ülserler, sıyrıntılar, küçük kanamalar, abomasumun yer değiştirmesine, rahim yangısına (metritise) yatkınlık ve PEM (CCN) poliencephalamalasi ya da cerebrocortikal nekroz adı verilen sinirsel hastalık.
Görüldüğü gibi asidoz işkembede kalmayıp, birçok başka bozukluğa yol açan tehlikeli bir hastalıktır. İşkembeye aşırı karbonhidrat alımı, ani yem değişikliği, bozuk silaj veya küflü yemler dolayısıyla oluşan sorunlar histamin ve LPS (lipopolisakkarit) oluşumuna yol açarlar. Bu toksik bileşenler, özellikle LPS adı verilen endotoksinler, işkembe dışına çıkar, kana karışır ve vücudun bütün organlarına gider. Ayaktaki kılcal damarları bozan bu toksik bileşikler tırnak içinde küçük kanamalara, tırnak yangısına ve tırnak dokusunun birbirinden ayrılmasına yol açar. Giderek Laminitis, daha sonra pododermatitis (ayak çürüğü) meydana gelir.
Demek ki; ayak hastalıklarının, tırnak yangılarının asıl sebebi işkembe asidozudur.
İşkembeden kalkan LPS ile birlikte kan yoluyla her yere yayılan mikroorganizmalar da söz konusudur. Bunların başında Fusobacterium necrophorum ve benim “irinden sorumlu bakteri” adını taktığım Trueperella pyogenes karaciğere giderek karaciğer apselerine sebep olurlar. Karaciğer apseleri çoğunlukla mezbahada ya da otopside teşhis edilen bir problemdir.
İşkembe vitaminlerin ve aminoasitlerin ilk sentezlendiği organdır.
Asidoz sebebiyle oluşan aksamalar B1 vitamini, K vitamini ve başta methionine olmak üzere bazı aminoasitlerin sentezine de engel olur.
B1 vitamini eksikliği, yukarıda yazdığım gibi, PEM (CCN) hastalığına, körlüğe ve tırnak yapısındaki bozukluklara yol açar. Methionine eksikliğinin de tırnak yapısında bozukluklar oluşturduğu bilinmektedir. K vitamini sentezinin aksaması kılcal kanamalar ile kendini gösterir.
Asidoz bütün bu sayılan hastalıklardan daha öteye gidebilir. Aşırı şiddetli vakalarda gebelerin yavru atması ve hatta ölüm bile karşımıza çıkabilir.
Madem ki asidoz bu kadar tehlikeli ve peşinden birçok bozukluk geliyor, o zaman yapmamız gereken asidozu önlemektir. Böylece baştan birçok sorunu önlemiş oluruz.
Öncelikle yemleme ve yemlik yönetimine dikkat etmeliyiz. Doğru yapılmış bir rasyon, yem seçmenin önlenmesi, bozuk ve küflü yemlerden sakınmak, ani yem değişiklikleri yapmamak, aşırı kalabalık ve sıkışık barınaklardan kaçınmak akla gelen başlıca önlemlerdir.
Asidozun en önemli komplikasyonu olan topallık için ayrıca doğru zemin yapısı, kuru ve temiz sistemine uygun barınaklar, yılda 2 kez tırnak bakımı, yemlere çinko, iyot, mangan ve bakır gibi izminerallerin katılması önem verilmesi gereken hususlardır.
Asidozu önlemek için doğru yem formülüne ek olarak yemlere sodyum bikarbonat (yemek sodası), asidoz engelleyici özelliği dolayısıyla maya (Saccaromyces cerevisiae) ve faydalı bakterilerin desteklenmesi, beslenmesi, çoğalmaları için Aspergillus oryzae adı verilen yararlı bir küfün katılması özellikle önerilir.
Önemli komplikasyonlardan biri olan karaciğer apselerinin kan yoluyla böbrek, akciğer ve hatta kalp dokusuna yayılabileceğini, genellikle de kesim sonrası veya otopside ancak teşhis edilebileceği akılda tutulmalıdır.
Asidoz geviş getirenler için başlı başına bir felakettir. Önlemek için tüm bilinenler, eksiksiz olarak yapılmalıdır. Yurtdışında Streptococcus bovis ve Fusobacterium necrophorum bakterilerinin aşırı üremelerine karşı aşı çalışmaları yapılmaktadır.
Ne mümkünse yapalım ve asidoza, asidozun ardından getirdiği sorunlara meydan vermeyelim.
