İneklerde karaciğer büyümesi çoğunlukla mezbahada karşımıza çıkar. Tabii ki karaciğer büyümesi sadece ineklerde değil, danalarda da ortaya çıkabilir. Hayvanlar canlıyken belirti gösterdiklerinde, şüphe duyulursa, bazı karaciğer enzimlerinin tahlil edilmesi ile teşhis edilse de çoğunlukla sorun kesimden sonra ortaya çıkmaktadır. Canlı hayvanlarda karaciğer büyümesinden şüphe edildiğinde alanine aminotransferase (ALT), aspartate aminotransferase (AST) enzimlerine ve total bilirubine bakılabilir.
Üzerinde durulması gereken konu ise karaciğer büyümesine yol açan asıl sorunun ne olduğudur.
Karaciğer büyümesi bize neleri işaret eder? Karaciğer hangi sebeplerden dolayı büyür?
Karaciğer büyümesi normalden çok daha fazla büyüyen, sertleşen karaciğeri ifade eder. Böyle bir durumda karaciğer yüzeyi düzgün değildir. Bunu “hepatomegaly” adı verilir. Hepatomegaly sebeplerinden biri ve en önemlisi Aflatoksin’dir. Aflatoxin, bilindiği gibi, Aspergillus küfünün toksini olup, en tehlikeli mikotoksinlerden biridir.
Karaciğer büyümesine sebep olan etkenlerden diğeri ise Pyrrolizidine alkaloidleri (PA’s)dir.
Pyrrolizidine alkaloidleri bitkilerin zehirli etkileri şeklinde ortaya çıkar. Yani fitotoksik zehirlerin yaptığı yıkımlanmadır. Bazı bitkiler geviş getiren hayvanlar için zehirlidir. Senecio (kanarya otu, imam kavuğu), Crotalaria (şeytan fasülyesi, çıngıraklı otu), Heliotropium (akrep otu) ailelerinden bitkiler pyrrolizidine alkaloidleri içerir. Aniden çok miktarda alındıklarında öldürücü olurlar. Ama yavaş yavaş devamlı alındıklarında kronik karaciğer yıkımlanması sonucunda karaciğer büyümesine (hepatomegaly) yol açarlar.
Karaciğer büyümesi görüldüğünde başka sorunlara bağlı olup olmadığı yönünde de muayene edilmelidir. Örneğin; karaciğer içinde karaciğer dokusuna yayılmış nodüller, tüberkeller, granulomalar, tümörler, kistler, apseler olup olmadığı kontrol edilmelidir.
Fasciola hepatica (kelebek) yumurtaları da safra yollarında hasara ve dolayısıyla karaciğer büyümesine yol açabilir.
Aktinobasilloz karaciğer büyümesine yol açabilecek olan bir etkendir.
Tüberkülosis, hepatosellüler karsinoma ve Leucosis (löykoz=Leukemia=EBL) gibi hastalıklar karaciğerde lezyonlar yaparak karaciğer büyümesi şeklinde karşımıza çıkabilir.
O yüzden büyümüş karaciğerler kesilerek içerisine bakmak durumu anlama yönünden yararlı olur.
Tabii ki karaciğer büyümesi diğer belirtilerle birlikte değerlendirilmeli ve önlemler alınmalıdır. Örneğin; yavru atma, kanlı ishal, iştahsızlık, kızgınlıkta düzensizlik, tüylerde karışık yapı, gebe ineklerde kızgınlık belirtisi görülmesi ve döl tutma sorunları mikotoksinlerle ilişkili olabilir. Özellikle bilinen tedavilere yanıt vermeyen vakalar mikotoksinleri akla getirebilir.
Karaciğer büyümesi diğer belirtilerde göz önüne alındığında işletmede ne gibi sorunlarla karşı karşıya kalındığı konusunda bize bazı işaretler verebilir.
Gerekirse ileri tetkiklerle işletmeye zarar veren asıl sebepler bulunur.
