Tükürük (salya) ineklerde sindirime yardımcıdır. İşkembede de tampone edici bir görevi vardır. Vücutta karbondioksit ve bikarbonat oranını ayarlayarak metabolik asidozu önler.
Salya’nın aşırı miktarda olmasının iki ana sebebi vardır. Primer (birincil) sebep aşırı tükürük üretimidir. Sekunder (ikincil) sebep ise yutma sorunlarıdır.
Salya miktarının artışına ağız içindeki sorunlar, ağız içindeki yabancı cisimler, viral ve bakteriyel hastalıklar, sinirsel hastalıklar sebep olabilir.
Aşırı salya bir belirtidir. Mutlaka başka belirtiler ile birlikte görülür. Aşırı salya tek başına değildir. Asıl hastalığa bağlı olarak aşırı salyaya eşlik eden belirtiler de gözlenir.
Aşırı salya belirtisi ile karşımıza çıkabilecek olan hastalıklardan birini hayvan sahipleri çok iyi tanımaktalar. Şap hastalığı. Fakat, bilindiği gibi, başka belirtiler büyük önem taşır.
Aşırı salya belirtisine eşlik eden diğer belirtileri sayarsak; burun akıntısı, iştahsızlık, sık soluma, sütün aniden azalması, çiğneme güçlüğü, anemi (kansızlık), anormal davranışlar, yanakta veya çene altında şişlik, ağızda kötü koku, öksürük, ayaklarda yara gibi belirtiler akla gelir.
Şap hastalığı dışında ineklerde aşırı salya belirtisi ile ortaya çıkabilecek hastalıkları sıralayalım.
Ağız içinde yara, veziküler stomatitis, diş sorunları, dişlerde yapısal hatalar, çürükler, apseler, diş değiştirme, odun dil hastalığı, anaplasmosisin perakut formu, Coryza (Koriza, MCF), IBR, anafilaktik reaksiyonlar, PEM (poliensefalomalasi), ısı stresi, çene kırıkları, listeriosis, botulismus, buzağılarda doğmasal ağız anormallikleri (congenital anomali), tükürük bezi yangısı (sialadenitis), aşırı karın şişliği, patates veya pancar gibi yumruların yemek borusunu tıkaması diğer belirtilerle birlikte göz önüne alınmalıdır.
Ayrıca buzağıların difterisi de aşırı salya belirtisi ile ortaya çıkabilir. Çok nadir görülse de “aşırı salya” deyince kuduz hastalığını da akılda tutmak da fayda vardır. Yüz bölgesindeki sinirlerin felci, yüzdeki kemiklerde kırık aşırı salyaya yol açar. Özellikle tükürüğün yutulamaması sonucunu ortaya çıkarır. Mantar, küf bulaşık yemler de diğer belirtilerle birlikte aşırı salyaya sebep olabilir.
Vesiküler stomatitis bir viral hastalıktır. ŞAP hastalığına çok benzer, ancak şap hastalığı ile ilgisi yoktur.
Actinobacillus lignieresi’nin oluşturduğu odun dil hastalığı dilin ağız dışına sarkması sebebiyle salyanın yutulmasını önlediği için önemli bir sorun oluşturmaktadır.
Koriza hastalığında ağız içinde yaralar olması aşırı salya akışına yol açar.
IBR (Infectious Bovine Rhinotracheitis) virüsü Pasteurella ve Mannheimia mikroorganizmalarıyla birlikte solunum yolu enfeksiyonlarını oluşturduğunda öksürük, gözlerde kızarıklık, burun akıntısı ile birlikte aşırı salyaya da sebep olur.
PEM (poliensefalomalasi) B1 vitamini eksikliği ile ilgilidir. Küflü yemler, aşırı sülfat alımı, zehirli bitkiler B1 vitamini eksikliğine ve sinirsel belirtilere yol açar.
Görüldüğü gibi etkenler farklıdır. Dolayısıyla tedaviler farklı olmak zorundadır.
Elle muayene özellikle büyük önem taşır. Doğru teşhis için, gerekirse, laboratuar tahlillerine de başvurulmalıdır.
Doğru teşhis konulmadan yapılacak tedavi girişimleri boşa masraf olacak ve hastalık şiddetlenecektir. O yüzden iyi bir anamnez (hastalığın hikayesi) verilmeli, salyanın kıvamı, rengi, köpüklü olup olmadığı belirtilmeli, salyanın aşırı artışına geniş açıdan bakılmalıdır.
