İnekler yatar ve geviş getirirlerse çiftliğe kazanç sağlarlar. İnek normal koşulda gününün %87 sini yatarak geçirir. İneğin yattığı yerin konforu bu yüzden çok önemlidir.
İneğin yattığı yerin kuru ve temiz olması şarttır. Yatak yerinin ve altlığın meme yangısı (mastitis) konusunda, özellikle çevresel mastitisler yönünden büyük önemi vardır.
İneklerin yatma zamanı ile verimin yakın ilgisi vardır. Konforlu, kuru ve temiz yatak yerleri yatma süresini uzatacağı gibi, mastitisi, sütteki toplam bakteri sayısını, somatik hücre sayısını azaltma yönünde yarar sağlar. Konforsuz, kirli ve ıslak yatak yerleri strese sebep olur. Mastitis oranı artar, ayrıca, topallık, bursitis (eklem yastığı yangısı), yaralanma, tırnak arası yangısı gibi olaylarda artış olur. Yatak yerlerinin hastalık yapıcı mikropları asgari düzeye indirecek şekilde temiz olması gerekir.
Çevresel mastitisler bakımından önemli mikroorganizmlar olan E.coli, Klebsiella ve Streptococcus gibi mikropların altlık materyalinde üredikleri bilinmektedir.
Temiz altlık “daha az mastitis, daha az süt kaybı, daha az sinek, daha az ayak hastalığı, daha az somatik hücre ve daha az toplam bakteri” demektir.
Ülkemizde ve dünyada kullanılan altlık materyalleri kum, saman, sap, talaş, kırpıntı kağıt, kurutulmuş gübre, parçalanmış mısır koçanı, kavuzlar, alçı taşı (Kalsiyum sülfat= gypsum) orjinli pelet altlıklar, çırçır fabrikası artıkları olarak sıralanabilirler. Ayrıca matlar (inek yatakları) veya inek döşekleri süt sığırcılığı çiftliklerinde yatak yeri olarak bolca kullanılmaktadır.
Yatak yerlerindeki altlık materyalinin organik ve inorganik olması yönünde çeşitli bilimsel çalışmalar yapılmıştır. ABD’de kum altlıkların çoğunlukla tercih edilmesi yumuşak olması ve mikrop üretmeyen inorganik yapısı dolayısıyladır. ABD’li üreticiler için kum altlık “altın standart” olarak nitelendirilir. Her altlık materyalinin avantajları ve dezavantajları söz konusudur. Kum altlık kullanılan çiftlikler sıyırıcı kullanmayan çiftliklerdir. Kum aşındırıcı etki yaptığından sıyırıcıları bozar.
Altlık materyallerinin sık sık değiştirilmesi, eksilen kısmın tamamlanması gerekir. ABD’de kumu gübreden ayırıp, tekrar kullanılmaya hazır hale getiren makineler vardır.
Yatak ve döşekler arasında ise büyük konfor farkı olduğunu söylememiz gerekir. Yataklar, döşeklere göre daha ucuz, ancak daha sert materyalden yapılmıştır. Sert yatak yeri ineğin yatma ve kalkıp yemliğe gitme, suluğa gitme zamanına kötü yönde etki eder. Sert yatak yeri stres etkenidir ve mekanik olarak eklem yastığı yangısına yol açma ihtimali vardır. Döşekler daha pahalı, ama, daha konforlu yatak yerleridir. İneğin yatma zamanına, yemliğe ve suluğa gitme adedine olumlu etki yapar. İneğin eklem yerlerini zedelemez.
Altlık materyallerinde mutlaka mikroorganizmalar ürerler. Organik altlıklarda yani talaş, sap, saman, kurutulmuş gübre ve benzeri altlıklarda daha hızlı bir üreme olsa da, kum altlıkta dahi bir süre sonra mikrop yükü artar. Altlıkların sıklıkla değiştirilmesi bu sebeple şarttır.
Konunun burasında “ekonomi” devreye girer. Altlık materyali kum, sap, saman, talaş olursa değiştirilmesi, eksilenlerin tamamlanması ekonomik olarak işletmeye yük olur.
Halbuki mikroorganizmaların üremesi bakımından altlığın yenilenmesi başlıca koşuldur. Mikroplar soğukta, susuz ve aç bırakılırsa üreyemezler. Sürü yönetiminin temel kuralı olan ” Kuru ve Temiz” olma şartı buradan gelmektedir.
Ekonomik olarak en elverişli altlık kurutulmuş gübre veya diğer adıyla tırnak gübresidir. Çiftlikte bolca bulunan tırnak gübresi yumuşaktır. Konfor açısından düşünülürse, gayet konforludur. Ama, mikroorganizmaların üremesine zemin hazırlayan bir altlıktır. Organik materyaldir ve mikropları aç bırakacak bir altlık değildir. Mikroplar tırnak gübresinde kolayca üreyebilirler.
Kireç tozu ile karıştırarak kullanılması denenmiş ise de, kireç tozunun tahriş edici etkisi dolayısıyla, özellikle meme üzerindeki olumsuz etkilerinden dolayı tavsiye edilmemektedir.
Demek ki; çiftlikte bolca bulunabilen, dışarıdan parayla almayı gerektirmeyen, yumuşak, konforlu bir altlık olan tırnak gübresi mikrop tutmasa, hijyenik olsa, daha sonra da bitkiler için de gübre olarak kullanılabilse çok tercih edilecektir. Bir de sinek üremeyecek şekilde olursa ne kadar iyi bir altlık materyali olur.
Son yıllarda daha az masraf, daha az işçilik, daha temiz hayvanlar ve daha az amonyak için tırnak gübresini ıslah edecek biohijyenizasyon yöntemleri üzerinde çalışılmaktadır.
