İnek geviş getiren bir hayvandır. Bilindiği gibi midesi dört bölmeden oluşur ve genel olarak “işkembe” denir. Ancak işkembe dört bölmenin sadece biri ve en büyüğüdür. İneğin gerçek midesi ya da geviş getirmeyen hayvanlardakine karşılık gelen midesi abomasum, yani şirdendir.
Şirden bazen yer değiştirir. Bulunması gereken yerden kayarak burkulur. Şirdenin yer değiştirmesi karın boşluğunun her iki tarafına doğru olabileceği gibi, çoğunlukla sol tarafa doğru olur. Bu olay, süt kaybı, tedavi ve operasyon masrafları gibi ekonomik kayıpların yanı sıra ineğin erken sürüden çıkarılmasına ya da ölümüne sebep olabilir. ABD’de yapılan istatistiksel çalışmalarda sürülerde şirdenin yer değiştirmesi olaylarına %1,4-5,8 oranında rastlandığı bildirilmiştir.
Şirdenin yer değiştirmesi genellikle yaşlı, çok süt verimli ve sağılmakta olan ineklerde görülür. Çoğunlukla doğumu takip eden, 2-4 hafta içerisinde oluşur. Problemi hazırlayan üç ana unsurun olduğu bilinmektedir. Doğum, kalsiyum eksikliği ve ineğin kuru madde açısından aç kalması. Hastalık çoğunlukla sonun atılamaması, metritis (rahim iltihabı), mastitis ve ketosis ile kombine olur.
Kalitesiz kaba yem, geçiş dönemi rasyonunun uygulanmamış olması, hipokalsemiyi önleyici tedbirlerin alınmamış olması, rasyondaki selülozun işe yarar selüloz olmaması hastalığa zemin hazırlar ve doğumu takiben daha önce karın içerisinde yavrunun doldurduğu boşluğa doğru şirden kayabilir. Bütün yukarıda sayılan sebepler şirdenin gerginliğini kaybetmesine, içinin gaz toplamasına neden olmaktadır. Çok süt verimli ve yaşlı ineklerde doğumu takip eden günlerde hastalığın ortaya çıkmasından da anlaşılacağı gibi şirdenin kayarak yer değiştirmesinde hipokalseminin rolü çok önemlidir. Yapılan çalışmalarda hipokalsemi vakalarının riski beş kat arttırdığı saptanmıştır.
Diğer risk faktörleri mastitis ve metritis’tir. Şirdenin kayması vakalarının metritis, sonun atılamaması ve ketosisle birlikte olması neredeyse kesin gibidir. Şirdenin yer değiştirmesine sebep olan önemli etmenlerin başında ineklerin önlerinde daima yem bulundurulmaması yani öğünle yemleme gelir. İki öğün arasında acıkan inek aniden yemliğe hücum eder ve yem seçer. Bu durum yeterince kaba yem alınamaması, asidoz, gaz oluşumu gibi problemlere yol açar ve şirdenin yer değiştirmesine uygun ortam hazırlar. Başka bir hata toplam rasyon hazırlayan karıştırıcıların aşırı çalıştırılması sonucu kaba yem partiküllerinin aşırı küçültülmesi, rasyonun selüloz değerinin düşürülmesidir. İnce kıyılmış kaba yemler çiğneme kapasitesini ve işkembe hareketlerini azaltacağından yine probleme zemin hazırlayıcı etken olur.
Aşırı yağlanmış inekler, kuru dönemde şişmanlatılmış, vücut kondisyon skoru 3,75’in üzerine çıkmış inekler bu probleme yatkındırlar. Ani yem değişiklikleri de risk faktörüdür. Yüksek konsantre yem, düşük selüloz oranı her zaman inekleri tehlikeye atabilir.
Şirdenin yer değiştirmesinin ekonomik kayıplarının yanı sıra yarattığı en büyük problemlerden biri de döl tutmanın gecikmesidir. Yine, ABD’de yapılan çalışmalarda bu sebeple ineklerin % 2 oranında ölüm, %10 oranında erken sürüden çıkarma, ortalama 6 gün daha geç döl tutma ve ortalama 381 kg eksik süt verme gibi problemlerle karşı karşıya kaldığı bildirilmiştir. Şirden yer değiştirdiğinde sütün azalması, iştahsızlık, durgunluk, dışkının anormalleşmesi ve miktarının azalması gibi belirtiler görülür. Doğumu takip eden 2-4 hafta içinde bu belirtileri gören inek sahibi veteriner hekim çağırdığında, veteriner muayenesi sonucu ketosis ve ping sesi tesbit edildiğinde teşhis konulur.
Hastalığın tam olarak tedavisi operasyonla mümkün olur. Kapalı usul ile, yani operasyona başvurmadan ineğin yuvarlanması ile yapılmaya çalışılan tedavi çoğunlukla başarıyla sonuçlanmaz. Veteriner hekimin yapacağı operasyon, uygun zamanda yapılmışsa, genellikle şifa ile sonuçlanır. Birçok konuda olduğu gibi esas olan korumadır. Şirdenin yer değiştirmesi hastalığından inekleri korumak için, kaliteli kaba yem kullanmak, ince kıyılmış kaba yemlerden kaçınmak, karıştırıcıları altı defadan fazla döndürmemek, doğuma üç hafta kala geçiş dönemi yemlemesine geçmek, doğum öncesi kalsiyum klorür veya amonyum klorür gibi anyonik tuzları ve selenyum içeren yem katkı maddelerini yemlere katmak, doğuma 2-8 gün kala yüksek miktarda D3 vitamini enjekte etmek, doğuracak ineği kuru ve temiz bir doğum boksuna almak, ineğin önünde her zaman yiyebileceği kalitede yem bulundurmak, kaliteli kaba yeme ek olarak rasyona bütün pamuk çekirdeği ilave etmek yerinde olacaktır.
Sürülerde şirdenin yer değiştirmesi olaylarının görülmesi sürü yönetimi ilkelerine tam olarak uyulmadığının, bazı hatalar yapıldığının göstergesidir.
