Sığırların süngerimsi beyin hastalığı, Bovine Spongiform Encephalopaty veya İngilizce olarak MAD COW DISEASE adı verilen bu hastalığın etkeni dejenere olmuş bir protein olan PRİON‘dur. BSE bir çeşit TSE’dir. Yani Transmissible Spongiform Encephalopaty adı verilen, beyinde süngerimsi bir yapıya sebep olan ölümcül bir hastalık grubundandır.

İnsanlarda CJD= Creutzfeld Jakop Disease, vCJD= Variant Creutzfeld Jakop Disease, Kuru ve GSS= Gertsmann ? Straussler- Scheinker Sendromu hastalıkları da aynı gruptandır. Hayvanlarda Scrapie koyun-keçilerin, CWD (Chronic Wasting Disease) yaban geyiklerinin, FSE (Feline Spongiform Encephalopaty) kedilerin, TME (Transmissible Mink Encephalopaty) vizonların TSE grubu hastalıklarındandır.

TSE hastalıkları üzerindeki araştırmaları 1976’da Daniel Gaydusek’e, 1997’de Stanley Prusiner’e Nobel Tıp ödüllerini kazandırmıştır. BSE (Deli İnek) hastalığı 1984 yılında ilk defa İngiltere’de görülmüş ve araştırmalar, incelemeler sonucunda 1986’da ilk resmi teşhisi açıklanmıştır. Giderek artan hastalık vakaları İngiltere’de 1992 yılında en üst seviyeye çıkmış ve diğer ülkelere de yayılmıştır. İrlanda, Portekiz, İsviçre, Fransa, Almanya, İspanya, Belçika, Hollanda, Danimarka, İtalya, Liechtenstein, Çek Cumhuriyeti, Yunanistan, Lüksemburg, Avusturya, Umman, Kanada, Falkland Adalarının yanısıra 9 Aralık 2003 tarihinde ABD’de de görülerek dünya çapında bir problem haline gelmiştir. En son olarak İSVEÇ’te de görüldüğü rapor edilmiş ve Avrupa’da görülmediği tek ülke de de teşhis edilerek, Avrupa’yı sardığı anlaşılmıştır. Prion yani dejenere olmuş proteinin oluşması ile ilgili olarak iki ayrı teori öne sürülmektedir. Birinci teori bir genetik mutasyonun söz konusu olmasıdır. Bu teori daha çok İngilizlerin kendilerini temize çıkarmak için uğraşmalarıyla ilgili olarak ortaya atılmıştır. Daha çok kabul gören teori ise Scrapi hastalığından ölen koyunlardan elde edilen et ve kemik unlarının sığır yemlerinde protein kaynağı olarak kullanılmasıdır. Papua Yeni Gine yerlilerinde görülen, bir yamyam hastalığı olan KURU hastalığındaki patolojik benzerliğin bu konuda yamyamlığın etkisi olduğu şüphesine ağırlık kazandırması normaldir.

İngiltere’de 1970’li yılların sonlarında enerji tasarrufu sağlanacağı iddiasıyla rendering tesislerinde düşük ısıda işlemle scprapiden ölen koyunlardan et-kemik unu elde edilmeye başlanmış, bu düşük ısıda yakma işleminin protein dejenerasyonuna neden olduğu savunulmuştur. Ancak; İngiltere hükümeti bunun bir genetik mutasyon olduğunu savunmasını sürdürmektedir. Görüldüğü gibi henüz teori seviyesinde iddialar olup, kesin, kanıtlanmış bir şey yoktur.

BSE (Deli İnek) hastalığı bulaşıcı değildir. Hayvandan hayvana ya da hayvandan insana TEMAS ile BULAŞMAZ. Hastalık etkeni olarak bildirilen Prion deride, saçta, idrarda, tükürükte ve dışkıda saptanamamıştır. Ancak, etken beyinde, omurilikte, gözde (retinada) ve sinir ganglionlarında saptanmıştır. Hastalığın sütte ve kas dokusunda olduğuna ilişkin bir bulgu yoktur. Dünyadaki yayılış şekli ve beyindeki süngerimsi dejenerasyon incelendiğinde deli inek hastalığıyla insanlarda görülen vCJD (Variant Creutzfeld Jakop Disease) hastalığı arasında kuvvetli bir ilişki olduğu varsayılmaktadır.

BSE (Deli İnek) hastalığının tedavisi ve aşısı yoktur. Kuluçka dönemi çok uzundur. Kuluçka döneminin 2-8 yıl olduğu söylenmekte olup, İngiltere’de ölen ineklerin çoğunluğunun 3-6 yaş arasında olduğı tespit edilmiştir.

İneklerde birçok hastalıkta ortak olan ağırlık kaybı, iştah kaybı, sütte azalma gibi belirtilerin yanısıra, sinirlilik, anormal duruş, saldırganlık, ayakta durma güçlüğü, sallantılı yürüyüş, dudakların titremesi, kaşıntı, ön ayaklarla yeri kazıma, ürkeklik ve diş gıcırdatma gibi belirtiler görülür. Bu belirtilerin bazılarına bakarak kuduz, tetani, süt humması, zehirlenme, ketosisin sinirsel formu ve listeriosis hastalıklarıyla karıştırılabilir.

Hastalık etkeni Prion’lar ısıya, dezenfektanlara, otoklava, istime ve normal proteinleri yıkımlayan proteaz enzimine dayanıklıdır. Teşhisi beynin gri maddesinde mikroskobik olarak vakuoller , yani süngerin içindeki gibi boşluklar, görülmesiyle konur. Elektron mikroskopta ise Amiloid Filamentler gözlenir. İnsanlardaki C.J.D hastalığındaki belirtiler ise; dizlerde ağrı, kontrolsüz hareketler, istemsiz kas hareketleri, yatalak hale gelme, yorgunluk, iştahsızlık, uyku bozukluğu, hafıza kaybı olarak sıralanabilir.

Ülkemizdeki Deli İnek’le ilgili durum:
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı 1996 yılından beri BSE çıkmış ülkelerden canlı hayvan ve hayvan ürünlerini ve bu arda et-kemik unu ithalatını yasaklamıştır. Merkezi Fransa’da bulunan OIE (Uluslararası hayvan hastalıkları ofisi) raporlarıyla riskli ülkeleri bildirmektedir.

BSE’den uzak kalabilmek için ot yiyen hayvanlara et ve kemik unu karıştırılmış yem verilmemeli, hasta hayvanlar imha edilmeli, benzer hastalıklar takip altında tutulmalı, et-kemik unu ithalatı kesinlikle yapılmamalı ya da kaçak girişle ilgili şüpheler varsa dikkatli olunmalıdır.

İnsanların kendi sağlıkları açısından beyin, dalak, omurilik ya da bunları içerebilecek herhangi bir gıdayı yememeleri uygun bir önlem olabilir. Yine; daha tedbirli olmak açısından yemekte ve kozmetikte bitkisel maddeleri tercih etmekte fayda vardır.