Yararlı mayalar hayvanlarda yem katkısı olarak kullanılmaktadır. Bu yazımızda yararlı mayalardan Saccharomyces cerevisiae’nın geviş getiren hayvanlardaki kullanım alanları üzerinde duracağız.
Saccharomyces cerevisiae ekmek ve şarap yapımında kullanılan fermantasyon ve pişirme konularında yararlandığımız bir mayadır. Hayvanların beslenmesinde atlarda, kanatlılarda, yurtdışında domuzlarda, tüm tek midelilerde kullanılmakta olup, bizim burada ele alacağımız sadece ruminantlarda (işkembeli hayvanlarda) kullanımıdır. Bu yüzden öncelikle işkembenin ortamı hakkında kısa bir bilgi verelim. İşkembe üç ön bölüm ve bir asıl mideden (abomasum) oluşur. Sindirimi yararlı bakteriler ve protozoalar (infusoria) gerçekleştirir. Yararlı bakteri ve protozoaların yaşam ortamları anaerobik yani havasız (oksijensiz) olmalıdır. pH değeri ise 6,1-6,2 civarında olursa, yararlı bakteriler kendilerine uygun yaşama ve çoğalma ortamını bulmuş olurlar. Yararlı bakterilerin işlevlerini yerine getirmeleri sayesinde hayvanlar süt verirler, canlı ağırlık kazanırlar. Süt yağı da yine bu sayede oluşur. Özetle, biz sütü, eti ve tereyağını yararlı bakterilerin çalışmaları sayesinde elde ederiz.
İşkembeli hayvanlarda maya kullanımının yararları işte burada başlıyor. Maya (Saccharomyces cerevisiae) oksijenli ortamda ürer. Geviş getiren hayvanlar yem yerken ve geviş getirme esnasında lokmaları yutarken bir miktar da hava yutarlar. Yutulan hava, yani işkembeye giren oksijen işkembedeki oksijenli ortamı sevmeyen (anaerobik) bakterilere zararlıdır.
İşkembeli hayvanlara verilen canlı mayanın en önemli faydası, oksijeni tüketmek suretiyle yararlı bakterilere uygun olan oksijensiz ortamın sağlanmasıdır.
Saccharomyces cerevisiae’nın birçok suşu vardır. Ama tüm suşlar aynı yararı sağlamaz. İşkembeli hayvanlarda kullanılan mayanın ruminantlar için özel olarak üretilmiş olması gerekir. Böylece arzu edilen en yüksek yarar sağlanmış olur. Canlı maya mı, ölü maya mı yani mayanın kendisi mi, kabuğu mu (hücre duvarı) daha yararlıdır? Bu soru sürekli gündeme gelmektedir. İşkembedeki oksijeni tüketerek yararlı bakterilere uygun olan oksijensiz işkembe ortamını sağlaması bakımından, tabii ki, mayanın canlı olması gerekir. Ölen mayalar da yararlıdır. Maya kabuğunda (hücre duvarında) MOS (Mannan Oligosakkarit) ve beta glukan adı verilen bileşenler vardır. Bu bileşenlerin ayrıca çok önemli yararları olduğu bilinmektedir. Canlı maya verildiğinde, öncelikle işkembedeki oksijeni tüketme yönündeki yararlarını görürüz. Sonra da ölen maya hücrelerinin hücre duvarlarında bulunan bileşenlerinden yararlanırız.
Sadece kuru maya da yemlerle birlikte verilebilir. O zaman oksijen tüketerek işkembedeki asidozu önleme yönündeki faydayı göremeyiz, fakat diğer sözü edilen yararları görürüz. Böyle düşünürsek, canlı maya kullanmanın işkembedeki hayvanlar üzerindeki yararlarının daha fazla olduğu sonucuna varabiliriz. Canlı maya (Saccharomyces cerevisiae) ambalajlarının üzerinde CFU yazar. Colony Forming Unit’in baş harfleri olan bu kısaltma ambalajın içinde canlı maya olduğunu gösterir. 1010-1012 olarak ambalajın içindeki miktar belirtilir. Ayrıca mayanın özel kodu CNCM I-1077 olarak ambalajların üzerinde yazılır.
Maya kullanımının yararları şunlardır; bağırsaklarda hastalık yapan bakterilere (enterobacter) karşı koruma sağlar. Vücudun savunma sistemini destekler (İmmünostimülan etki). Yararlı bakterilere uygun ortam yaratarak, süt, süt yağı ve canlı ağırlık artışı sağlar. Bakterilerin toksinlerini (zehirlerini) bağlar. Ayrıca enzimatik olarak bağırsak savunma sistemini destekler. Yemden yararlanma oranını arttırır.
Asidozu önler. Süt artışı sağlar. Mayanın işkembedeki yararlı bakterilerin uçucu yağ asitlerini üretmesine yardım ederek, enerji üretiminde, iştah artışında önemli etkisi vardır. Maya kabukları (hücre duvarı) B vitamini, protein, izmineraller ve aminoasitler yönünden zengindir. Özellikle biotin, niasin, pantothenic acid, thiamin, selenomethionine yönünden vücudu destekler. Her türlü stres durumunda, sıcaklık stresinde, nakliye, yem ve yer değişikliklerinde, geçiş dönemlerinde, uyum sürecinde maya kullanımı gayet yararlıdır. Buzağıların sütten kesme dönemlerinde maya kullanımı stresi önler ve dolayısıyla bu dönemde çokça görülen pneumoni (solunum yolu enfeksiyonu) olaylarını engellemeye yardımcı olur. Çiftlik hayvanlarındaki yem değişikliklerine işkembenin uyumu 2-3 hafta sürer. Bu dönemde canlı maya kullanılırsa uyum süresi kısalır. İneklerde laktasyon başında canlı maya desteklerinin sağlanması özellikle önerilir. Yapılan çalışmalar vücutta yangı göstergesi olan inflammation biomarkerlerinden Amyloid A seviyesinin canlı maya kullanıldığında düştüğünü ortaya koymuştur. Maya kullanılan sürülerde ketosis, abomasum deplasmanı (DA) başta olmak üzere, doğumu takip eden günlerde ortaya çıkan hastalıklarda azalma olduğu bildirilmektedir.
Bilim insanları halen mayaların birçok yararlarının tam olarak keşfedilmemiş olduğunu, kullanılması halinde görülecek olan yararların harcanan paraya oranla 5 kat daha fazla olacağını belirtiyorlar. ROI değeri (Return of Investment, yapılan masrafın geri dönüşüm oranı) 5:1 olarak literatür bilgilerinde yer almaktadır.
