Kuru Gangren (Kangren, Gangrene) vücudun uç kısımlarına giden kan akışının bozulması ile ortaya çıkan ve dokuların ölmesi ile sonuçlanan bir bozukluktur. Aslında bir belirtidir. Sorunun arkasında çoğunlukla 2 önemli hastalık vardır.
Kuru gangrene yol açan, kulak ucu, kuyruk ucu, ayak uçları bazen de eklemlerde mavimsi siyah renk oluşması, kuruma ve bir süre sonra ayrılma (kopma) ile karşımıza çıkan 2 hastalıktan biri ergotizm, diğeri ise Salmonella Dublin enfeksiyonudur.
İlk görüldüğü hububat çavdar bitkisi (Secale cereale) olduğu için çavdar mahmuzu adı verilen sorunun arkasında hububatlara bulaşan bir mantar (Claviceps purpurea) vardır. Vücudun uç kısımlarına giden damarlarda hasar oluşması ve tıkanma meydana gelmesi sonucunda uç kısımlardaki dokular ölür ve kuyruk, kulak, ayak ucu vücuttan ayrılarak düşer.
Kuru gangrene yol açan ve uç kısımların düşmesine sebep olan diğer bir etken Salmonella Dublin’dir.
Salmonella Dublin gram negatif bir bakteri olup, salmonella ailesinin içinde patogen bir mikroorganizmadır.
Hastalık yaptığı hayvanlarda septisemi, meningoencephalitis (beyin ve beyin zarı yangısı), septik eklem yangısı (arthritis), ölü doğum (stillbirth), kuru gangren ve bazen de pneumoni (zatürre)ye yol açar. Salmonella Dublin aynı aileden Salmonella Typhimurium’dan farklı olarak çoğunlukla ishal (diyare) vakalarında ortaya çıkmaz.
Sürülerde, işletmelerde cılız doğum, yaşam gücü düşük yavrular ve ölü doğan yavrulardan sorumlu olan bir mikroorganizmadır.
Salmonella Dublin (Salmonella subspecies enterica serovar Dublin) vücudun uç kısımlarına kan gitmemesi (iskemi) ile kuru gangrene yol açarken, bilim insanları bunun bir “bağışıklık sisteminin vücuda saldırması” olayı olduğu kanaatine varmışlardır.
İmmun sistemin eritrositlere (alyuvarlara) saldırması, alyuvarları imha ederek damar içinden vücudun alt bölgelerine kan gitmesini, dolayısıyla oksijen gitmesini engellediği, böylece kuru gangren şekillendiği düşünülmektedir. (Cold Agglutination Disease = CAD)
Bu durum bilim insanları tarafında “otoimmun haemolytic anemia” olarak nitelendirilmektedir. İşletmelerde kalabalık, sıkışık barınaklar ve kötü sanitasyon söz konusu olduğunda, hastalık yapıcı etkenlerin artışı ile stres birleşerek ağır Salmonella Dublin enfeksiyonlarına zemin hazırlamakta ve yukarıda sayılan hastalıklar ortaya çıkmaktadır.
Ayrıca nakliye stresi ve yem değişikliği de bu enfeksiyona yatkınlık oluşturmaktadır. Uç kısımların kopması yani vücuttan ayrılarak düşmesinin yanısıra arthritis (eklem yangıları) ortaya çıkıyorsa, diğer belirtilerle birlikte Salmonella Dublin enfeksiyonlarından şüphe duyuluyorsa laboratuvar tahlili istenmeli ve doğru teşhis konulmalıdır. Ayırıcı tanı bakımından BVD yönünden de laboratuvar tahlili istenebilir.
Kuru gangren oluştuktan sonra yapılacak bir tedavi yoktur. Sürü yönetimi uygulamalarının eksiksiz olarak yapılması başlıca koruyucu hekimliktir.
Kalabalık, sıkışık, hijyenik olmayan barınaklardan kaçınmak şarttır. Nakliye ve zorunlu hallerde yapılan yem değişiklikleri ile ilgili streslerin önlenmesi için stresi gidermek üzere her türlü destek sağlanmalıdır. Örneğin; strese maruz kalan hayvanlara vitamin, mineral, izmineral ve aminoasit destekleri verilmesi, en az 1 hafta süreyle desteklerin devamı yararlı olur.
Koruyucu hekimliğin diğer bir yöntemi ise aşı uygulamalarıdır. Aşılama ile yukarıda sayılan ve Salmonella Dublin’in suçlu bulunduğu hastalıklar ile birlikte kuru gangren vakaları da önlenmiş olur. Gerekli durumlarda ısmarlama aşı (otovaksin, özaşı, otogen aşı) yaptırılması ile soruna çözüm bulunabilir.
