Koyunlarda topallığa sebep olan hastalıkları önce sıralayalım, sonra da tek tek ele alalım.
Tüylüce, Tırnaklar arasında doku oluşumu (Çilek hastalığı), Eklem yangıları, Beyaz Çizgi apsesi,
Tırnak Çürüğü (Piyeten = Interdigital Dermatitis), Tırnakta çamur birikmesi, Şap hastalığı,
Taban ayrılması (tırnak ayrılması), Doğmasal anomaliler, Mastitis, Laminitis, Mavi Dil
hastalığı, Agalaksi.
Topallayan, sürüden ayrı kalan, sürünün arkasında kalan koyunlar olduğunda akla yukarıdaki
hastalıklar gelmeli, oradan yola çıkarak asıl hastalık bulunmalıdır.
Bunun için öncelikle iyi bir gözlem gerekir. Sonraki safhada ise doğru teşhis konularak uygun
tedavi girişimleri yapılır. Erken teşhis her zaman başarıyı getirir.
Tüylüce iki tırnak arasındaki anatomik boşluğun yangılanmasıdır. Çok ağrılı bir durum ortaya
çıkar. Anızda yayılma, dikenli, taşlık araziler hazırlayıcı sebep olabilir. Adı geçen bölgede
yapılacak cerrahi müdahale ve antibiyotiklerle tedavi edilir.
Tırnaklar arasında, çoğunlukla çilek benzeri doku oluşumu topallığa neden olur. Çok ağrılı,
kanamalı bir sorun olup, yangı gidericiler ile tedavi edilmeye çalışılır.
Eklem yangıları koyunlarda başlıca topallık sebebidir. Lokal tedaviye ek olarak genel
antibiyotik ve yangı gidericilerin verilmesi ile tedavi edilebilir. Meme yangısı, eklem yangısı ve
göz yangısı ile kombine Agalaksi hastalığını da göz ardı etmemek gerekir. Agalakside eklem
yangısının yalnız olmadığını bilerek, ayırıcı tanıya gitmek yerinde olur. Agalaksi koruyucu aşısı
olan bir hastalık olup, antibiyotikler ile de tedavi şansı vardır.
Beyaz çizgi apsesi aniden ortaya çıkan, şiddetli topallığa sebep olan bir durumdur. Koyunların
yayıldığı bölgedeki dikenler, kesici delici objeler bu hastalığın ortaya çıkmasında hazırlayıcı rol
oynarlar. Kötü kokulu yangılı bir hal alan tırnak bölgesel ve genel olarak antibiyotiklerle
tedavi edilir.
Koyunların en büyük topallık sorunu Piyeten, ayak çürüğü veya tırnak arası derideki yangı
(İnterdigital Dermatitis) denilen hastalıktır. Etkeni Dichelobacter nodosus adı verilen bir
mikroorganizmadır. Çok bulaşıcıdır. Nemli yerlerde hızla yayılır. Sürülerde çok uğraştırıcı,
yıldırıcı bir hastalık olup, yurtdışında aşısı mevcuttur. Başlıca koruyucu hekimlik kuru ve temiz
barınaklardır. Aşırı kalabalık, ıslak zeminli ağıllarda tırnak çürüğü sürüde sürekli bir yıkıma
sebep olur. Antibiyotiklerle tedavi denenebilir. Fakat çoğunlukla başarılı olmaz. Koşulları
düzeltmek şarttır. Hayvanlar sağlıklıyken tırnak düzeltme yapılması, fakat hastalık sürerken
tırnak kesimi yapılmaması önerilir. Ayak banyolarından yarar umulur.
Uygun dozda, kuru havada, formalin, çinko sülfat, bakır sülfat gibi ilaçların uygun oranda
kullanımıyla yapılan ayak banyoları yararlı olur. Banyodan çıkan koyunlar kuru bir yerde
bekletilmelidir. Hastalıkla mücadelelerin genel şeması şöyle özetlenebilir; mümkünse
aşılama, karantina, sürüden çıkarma, barınak hijyeni ve tedavi.
Tırnakta toprak, dışkı ve çamurun birikerek topak halini alması da topallığa sebep olur. İyi bir
gözlem ile fark edildiğinde derhal temizlenmelidir. Fark edilip topaklar uzaklaştırılmadığında
sorun büyür. Yukarıda sözü edilen tırnak çürüğüne kadar ilerleyebilir. Yağışlı havalar
hazırlayıcı faktör olup, önlemi kuru ve temiz zeminlerdir.
Taban ayrılması tırnak tabanında aniden oluşan bir problemdir. Şiddetli topallığa yol açar.
Erken fark edilirse uygun çözüm bulunur.
Laminitis tırnağın içindeki canlı dokunun yangısıdır. Çoğunlukla yemleme hatalarına bağlı
olarak ortaya çıkar. Arpalama adıyla özetlenebilir. Aşırı, yüksek miktarda taneli yemlerin
aniden alınması sonucu ayaklarda oluşan yangı topallığa sebep olur. Ani yem değişiklikleri ya
da vücudun başka yerlerinde oluşan Mastitis, Pneumoni (zatürre) gibi hastalıklarda oluşan
toksinlerin tırnak dokusuna taşınmasıyla aynı sorun ortaya çıkabilir.
Koyunlarda Laminitis topallıklarında diş gıcırdatma belirgin haldedir. İlk önce mikrobik
olmayan sorun, daha sonraki safhalarda mikroorganizmaların da işe karışmasıyla daha kötü
bir hal alabilir.
Şap hastalığı, Mastitis ve Mavi Dil hastalığı da topallık sebepleri arasında sayılır. Fakat bu
hastalıklarda diğer belirtiler de söz konusudur. Tetanoz hastalığını da akılda tutmak gerekir.
Diğer tipik tetanoz belirtileriyle birlikte topallık gözlenebilir. O yüzden topallık diğer
belirtilerle birlikte değerlendirilerek hastalığın tümü yönünden ele alınır.
Bilim insanları tırnak hastalıklarında genetik yatkınlığı konusunu da incelemişlerdir. Örneğin;
taban ayrılması, beyaz çizgi apsesi gibi sorunlarda genetik yatkınlık olduğunu, özellikle
Merinos ırkı koyunlarda bu sorunların daha çok görüldüğünü bildiren yazarlar vardır. Fakat
hastalık yapma yönünden çevre koşullarının etkisi hepsinin üzerindedir. Örneğin; genetik
yatkınlığın etkisi yüzde 10-20, çevrenin etkisi ise yüzde 80-90 oranındadır.
Topallıklarda aşısı olan hastalıklara karşı aşı ile önlem alınır. Genel olarak erken teşhis, erken
müdahale, kuru ve temiz ortamlar, kalabalık olmayan ağıllar, hazırlayıcı sebeplerin olmadığı
otlama alanları başlıca önlemlerdir. Ek olarak tırnağı dayanıklı kılacak katkıların yemlere
katılması, bunların içinde Çinko bulundurulması, yemleme hatalarının önlenmesi yapılması
gerekenler arasında sayılabilir.
Tedavide başta antibiyotikler olmak üzere birçok ilaç kullanılsa ve yarar görülse bile, ilk
yapılması gereken, koşulların düzeltilmesidir.
