Koyunlar, keçiler, kuzular ve oğlaklar bazı durumlarda sinirsel belirtiler gösterirler. Bu belirtiler iştahsızlık, durgunluk gibi birçok hastalıkta görülebilecek olan genel belirtiler ile birlikte karşımıza çıkar.
Önce sinirsel belirtileri gözden geçirelim.
Sersem yürüyüş, nöbetler, saldırganlık gibi davranış bozuklukları, körlük, koma, dönme, ayakta duramama, aşırı salya akıntısı, başı bir yere örneğin, duvara veya yemliğe dayama, kasılmalar, başın arkaya veya yana doğru eğik tutulması, şaşılık, titreme, kas seğirmeleri, yatar pozisyon.
Bu belirtilerin biri veya birkaçı ile karşımıza çıkabilecek olan hastalıkları hatırlarsak; ilk akla gelen kuduz olabilir. Ama birbirine benzeyen sinirsel bozuklukları birçok hastalıkta görebiliriz. O yüzden teşhis koyarken bazen klinik belirtilerle yetinemeyiz. Laboratuvar tahlillerine ihtiyaç duyarız.
Yukarıdaki belirtilerin akla getirebileceği hastalıkları listeleyelim.
Bakır noksanlığı = enzootik ataksi, Hepatik Ensefalopati, beyin ödemi, beyin ve omurilik apsesi, Sepsis = mikroorganizmaların kana karışması, Menenjit = beyin zarı yangısı, Scrapie = süngerimsi beyin hastalığı, Hidrosefali = beynin su toplaması, Sarcosporidiosis, Listeriosis, gebelik toksemisi = gebelik zehirlenmesi, zehirlenmeler, Ensefalitis = beyin yangısı, Enterotoksemi, PEM = Poliensefalomalasi = Serebrokortikal nekroz = B1 vitamini noksanlığı, Delibaş hastalığı = Coenurus cerebralis’ten kaynaklanan Coenurosis, burun kurdu = Oestrus ovis, 40°C’nin üzerinde sıcak ve nemli ortam, Tetanoz, Şarbon.
Bu uzun listeyi hızlıca kısaltarak, diğer belirtileri, hayvanın bulunduğu durumu değerlendirerek ayırıcı teşhise gidilebilir. Bazı hallerde laboratuvara başvurulabilir.
Bazı hastalıklar hakkında özet bilgi verelim.
Hepatik Ensefalopati, karaciğer sorunlarından kaynaklanan amonyak birikiminin kana karışması, aşırı amonyağın beyinde hasara sebep olmasıdır. Bakır noksanlığı, gıdalarla veya katkılarla bakırın yeterince alınamadığı durumlarda ortaya çıkan doğmasal veya doğumdan 2 hafta sonra ortaya çıkan belin çukurlaşması, topal yürüyüş ve tüy bozuklukları gibi sorunları içeren bir hastalıktır.
Gebelik döneminde şeker pancarı posası ile beslenen, ama bakır takviyesi yapılmayan koyunların kuzularında görülme ihtimali fazladır.
Sarcosporidiosis kaslarda Protozoan kistlerinin yaptığı bir hastalıktır. Bazen bu kistler beyine de yerleşebilir.
PEM = Poliensefalomalasi B1 noksanlığı olup, B1 vitamini sentezini önleyen sorunlardan kaynaklanır. Beyin ve omurilikteki apseler Corynebacterium pseudotuberculosis, Actinomyces, Streptococ, Trueperella gibi mikroorganizmalar sebebiyle oluşur.
Koyunlarda Menengitis, (Menenjit) çoğunlukla göbek enfeksiyonlarından kaynaklanır.
Enterotoksemi (Çelerme), Şarbon, Sepsis gibi hastalıklar ani ölümlerle sonuçlansa ve hayvanlar çoğunlukla ölü bulunsa da, ölmeden önce fark edilirse, sinirsel belirtiler gösterirler.
Koruyucu hekimlik;
Hastalıkların oluş sebeplerine göre önlemler alınmalıdır. Mineral vitamin ve enerji takviyeleri, aşısı olan hastalıklar için aşı yapılması, parazit mücadelelerinin sistemli bir şekilde sürdürülmesi, yeni doğanların göbek kordonunun iyotlu bir antiseptikle mutlaka temizlenmesi, silaj kullananlar için bozuk silajdan uzak durulması, çevredeki köpeklerin parazit yönünden ilaçlanması, aşırı nemli ve sıcak ortamlardan hayvanların korunması, küflü yemlerden ve zehirli otlardan küçükbaşların uzak tutulmaları şarttır.
İyi gözlem, biyogüvenlik ve koruyucu hekimlik ilkelerine eksiksiz uymak birçok hastalığın önlemidir.
