Kuzu ve oğlaklarda görülen ishalleri daha önce ele almıştım. Şimdi de koyun ve keçilerde görülen ishalleri inceleyelim.
Uzaktan bakıldığında arkaları kirli bir sürü gördüğümüzde hemen duruma yakından da göz atmak gerekir. Koyun ve keçilerde ishale sebep olabilecek çok sayıda etken vardır.
Kıl kurtları, bakteriler, viruslar, çayır ve meralardaki zehirli otlar veya otlara bulaşmış olan mantarlar, mikotoksinler, Koksidiyoz, John hastalığı (Paratüberküloz), Salmonellosis, işkembe asidozu, Klostridyum perfringens, bağırsak kanseri (Adenokarsinoma), potasyum ve nitratın aşırı derece fazlalığı.
Bu listeye belirtileri arasında ishal de olan 3 hastalığı daha ekleyebiliriz. Listeriosis, Mavi Dil ve Koyun-keçilerin vebası (PPR). Tabii ki başka ve belirgin diğer semptomlarla birlikte değerlendirilmek suretiyle, bu üç hastalık da ishal sebepleri arasında sayılır.
Yeşil ve taze otların aniden oburca yenmesi de ishal sebebidir. Aslında her türlü ani değişiklik strese, stres de ishale zemin hazırlar. İshal olan koyun ve keçilerde sancı (karın ağrısı) ve ıkınma da görülür. Etkene göre ishalin rengi ve kıvamı da değişkendir. Bir süre sonra gözler göz yuvarlağının içine çöker ve deri kurur, elastikiyetini yitirir. Deri çekildiğinde tekrar düzelip, eski halini almaz.
Son olarak listeye 2 zoonotik hastalığı da ilave edelim. Yersinia enterocolitica ve Campylobacter jejuni enfeksiyonları.
Bağırsak kıl kurtları içerisinde Ostertagia, Nematodirus, Cooperia ve Trichostrongylus’ları sayabiliriz. John Disease (John hastalığı = Paratüberküloz) sığırların bir hastalığı olarak bilinse de küçükbaşlarda da bu hastalık görülebilir.
Çayırlarda bulunan otlarda özellikle sonbaharda mantarlar enfeksiyona yol açarlar. Böyle mantar enfeksiyonu olan (endofit) otları tüketen koyunlar ishal olurlar. Koksidiyoz özellikle kapalı, sıkışık, kalabalık, kötü koşullarda barındırılan küçükbaşlar arasında hızla yayılır. Koyu renkli, siyah, bazen de kanlı ishale yol açar. Mantar toksinleri (mikotoksinler) küçükbaş ishallerinde akılda tutulmalıdır.
Salmonellosis sancılı, çok sulu ishale yol açar. Stres koşulları altında hızla yayılan Salmonellosis sürülerde büyük sorunlara neden olabilir. Kesif yem verilen, entansif olarak beslenen küçükbaşlarda işkembe asidozu ve onun sonucu olarak da ishal görülebilir.
Klostridyum perfringens öldürücü bir etkendir. Yetiştiriciler arasında ‘’çelerme’’ olarak bilinir. Fakat bazen ishallerden de sorumlu olabilir.
Tedavisi:
İshal görüldüğünde antibiyotik kullanmak, neredeyse, âdettendir. Ancak; yukarıda görüldüğü gibi antibiyotiklerin, tesadüfen bile, yarar sağlayamayacağı birçok ishal sebebi vardır. Antibiyotik kullanırken ishalin sadece bakterilerden oluşan bir durum olmadığını bilmek gerekir. Bu sebeple, sürekli antibiyotik değiştirerek zaman kaybetmek hastalığın ilerlemesine, özellikle, dehidrasyona yani susuzluğa yol açar.
O yüzden, ishal görüldüğünde, sebebi ne olursa olsun, sıvı-elektrolit tedavisi yapılmalıdır. İshal vakalarında sıvı-elektrolit tedavisinin, hasta hayvana su ve mineral vermenin antibiyotik vermekten çok daha fazla gerekli olduğunu akıldan çıkarmayalım. Çünkü ishalin sebebi ne olursa olsun, tedavide ilk işimiz kayıpların karşılanması, suyun ve su ile birlikte vücuttan atılan minerallerin yerine konulması olmalıdır. Ayrıca teşhise göre etkene yönelik diğer tedaviler yapılır.
Koruyucu Hekimlik:
Bağırsak kurtları için sistemli olarak antelmentikler, uygun dozda kullanılmalıdır. Aşılamalar ihmal edilmeden yapılmalıdır. Yetiştiricilerin ‘’çelerme’’ dedikleri Klostridyum aşıları ilkbahar ve sonbaharda mutlaka yapılmalı, ilk kez aşı olan hayvanlara 20 gün arayla 2 kez (rapelli) aşı yapılmalıdır.
İshal görüldüğünde, eğer kesif yem veriliyorsa, derhal önünden kaldırılarak, önlerine kuru ot konulmalıdır. Koşullar düzeltilmelidir. Kalabalık, sıkışık, nemli barınaklar ishalin yayılması için gerekli ortamı hazırlayan yerlerdir.
Hastalıkların önüne geçmek için temel kurallarımızı her zaman yerine getirmek zorundayız. Temiz, kuru ortam ve hastaları derhal sağlıklılardan ayırmak.
Her türlü ani değişiklikten mutlaka kaçınılmalıdır. Değişiklik yapılacaksa, yavaş yavaş, alıştırarak yapılmalıdır.
Hayvanların serbestçe, kendi arzularıyla ve ihtiyaçları kadar yalayabilecekleri şekilde yemek sodası (sodyum bikarbonat) bulundurmak her zaman yararlıdır. İshal görülür görülmez, daha fazla ilerlemeden yoğurt vermek faydalı bir uygulamadır.
Silaj verilen sürülerde, silajın bozuk olması halinde kesinlikle verilmemelidir. Silaj tipik kokusunu yitirmiş, kötü kokulu ise verilmemelidir. Listeriosis hastalığında ishal sadece belirtilerden biridir. Sinirsel belirtilerle birlikte ortaya çıkar. İshaller söz konusuysa Listeriosis akla gelmelidir. Bu hastalığın zoonotik (insanlara bulaşma ihtimali) olan bir hastalık olduğunu unutmayalım.
Görüldüğü gibi; koyun ve keçilerdeki ishallerin sebepleri çoktur. En akılcı yöntem aşısı olan hastalıkların aşılarını ihmal etmeden yapmak ve diğer sürü yönetimi ilkelerine eksiksiz bir şekilde uymaktır.
