Hiperkeratosis (Hiperkeratoz = HK) derinin kalınlaşması,
derinin üst tabakasındaki keratinin aşırı hale gelmesi anlamında bir terimdir.
Buradaki konu; ineklerin meme delikleri etrafındaki kalınlaşmadır.
Bazı hatalar sonucunda ineklerin meme deliklerinin çevresindeki
dokular kalınlaşır. Giderek nasırlaşır. Bu duruma ‘’hiperkeratosis’’ adını
veriyoruz. Hiperkeratosis sütün azalması, sütte somatik hücre sayısının
yükselmesi, gizli ve klinik mastitis gibi sorunlara, ileri durumlarda ise, ineğin
sürüden çıkarılmasına yol açar.
Hiperkeratosis çoğunlukla makineli sağım yapılan işletmelerde
ortaya çıkan bir sorundur. Başlıca sebebi aşırı vakumdur. Özellikle süt gelmediği
halde süt sağım makinesinin çekmesi ile meme deliği dışarıya doğru bombeleşir. Bu
hatalı işlem sık sık tekrar edildiğinde deliğin ucundaki dokular kalınlaşır ve
nasırlaşır.
Meme deliğinde 3 adet koruyucu düzenek vardır. Büzücü kas,
keratin tıkaç ve Fürstenberg rozeti. Meme başındaki bombeleşme, nasırlaşma sonucunda
bu 3 anatomik yapı da bozulur. Böylece meme deliğinden memenin içine mikropların
girmemesini sağlayan bariyer ortadan kalkar. İneğin mastitise yakalanma sıklığı
artar.
Daha ileri vakalarda mastitis ve gizli mastitisle baş edilemez.
Memede süt yapan hücreler kurumaya başlar ve inek sürüden çıkarılır. Hiperkeratosis
bu yüzden sürüler için büyük bir ekonomik sorundur.
Memeyi sağım makinasının aşırı çekmesi (aşırı vakum) genellikle
iki safhada ortaya çıkar. İlk safha sağımın başladığı zamandır. Eğer inek sağım
öncesi, sağıma iyi hazırlanmamış, yeterince oksitosin salgılanması
sağlanamamış, sağım başlıklarını takmak için aceleci davranılmış ise; meme başlıkları
sütü çekmek ister. Fakat henüz süt indirilmemiştir. Buradaki vakum sebebiyle
meme deliği dışarıya doğru bombeleşir.
İkinci safha ise sağımın bittiği, memenin içinde süt kalmadığı
halde makinenin vakum uygulamasıdır. Özet olarak, sağım başlarken ve bittiğinde
memeye gereksiz vakum uygulanması ile ilgili hatalar hiperkeratosis’e yol açar.
Başka sebepler de söz konusudur. Örneğin; kalitesiz, tahriş
edici daldırma solüsyonları delik çevresinde nasırlaşmaya yol açabilir. İneğin
yaşı, meme ucunun şekli de hiperkeratosis’e yatkınlık bakımından önemlidir.
İnek yaşlandıkça hiperkeratosis’e yatkınlık artar. Meme ucunun sivri veya
yuvarlak olması da etkilidir. Kalıtsal (genetik) olarak sivri uçlu memelerde
daha fazla Hiperkeratosis görülür.
İneklerin soğuk ortamda veya çamurlu ortamda kalmaları
da Hiperkeratosis vakalarında artışa sebep olur. Genel bir bakış açısıyla, hiperkeratosis
‘’sağım pratiği’’ ve ‘’sürü yönetimi’’ konusunda bir indikatör (belirteç)tir.
Hiperkeratosis sağımdaki gün sayısıyla da ilgilidir. İneğin
sağımda geçen günlerinde, 60-180. günler arasında görülme sıklığı daha fazladır.
Hiperkeratosis’in tedavisi için dünyada bazı çalışmalar ve
uygulamalar yapılmaktadır. Bunlardan biri LED ışıkla fototerapi’dir. ‘’Photobiomodulation
device’’ adı verilen bir alet ile meme deliğinin çevresine LED ışık vererek koruyucu
ve tedavi edici etki sağlandığı belirtilmektedir.
Bir başka tedavi yöntemi phenoxyethanol merhemidir (Eubos – Salbe). Bir uygulama da Silativit’tir.
Rus bilim insanlarının geliştirdiği, Silicon
glycerogyrogel ve çinko içeren bir ilaçtan iyi sonuçlar alındığı
bildirilmektedir. İçeriğinde chlorhexidine digluconate, pefloxacin ve metronidazole’de
bulunduran ‘’Silativit’’ ile birçok ineğin sürüden mecburi çıkarılmasının
önlendiği savunulmaktadır.
Her zaman olduğu gibi asıl yapılması gereken ‘’koruyucu
hekimlik’’tir. Vakum ve pulsasyonun doğru ayarlanmış olması şarttır. Sağım
makinesi firmasının teknik servisinden bu konuda yardım alınmalıdır.
Sağım öncesi memenin hazırlanması için en az 90 saniye vakit
geçirilmeli, bu arada ön daldırma, son daldırma, kurulama işlemleri yapılmalı,
kurulama havlusu temiz çıkmazsa, aynı işlem tekrar edilmeli, oksitosin uyarımı
tam olarak sağlanmalıdır.
Sağım sonunda sütün bitmesi ile birlikte otomatik olarak memeyi
bırakan sağım makineleri tercih edilmelidir.
Meme deliklerinin ucuna çamur yapışmayacak şekilde, ineklerin
yattığı yerler ‘’kuru ve temiz’’ olmalıdır. Meme başının daldırıldığı ‘’son
daldırma solüsyonu’’nun kaliteli, tahriş etmeyen bir solüsyon olmasına özen
gösterilmelidir. Eğer sürüde sivri meme uçlu inek çoksa, ileriki nesiller için
genetik seleksiyon yönünde uygun spermalar seçilmesi için dikkat sarf edilmelidir.
Hiperkeratosis’in tek başına bir sorun olmadığı, mastitise
yol açacağı unutulmamalıdır.
