Toksoplazmoz (Toxoplasmosis) Toxoplasma gondii adı verilen bir protozoan parazit tarafından oluşturulur. Yaşam döngüsünde kediler asıl konakçı, küçük geviş getirenler yani koyun ve keçiler, fareler, kuşlar, insanlar ara konakçıdırlar.
Koyun ve keçilerde yavru atmaya sebep olan bu hastalık insanlarda da düşüğe ya da hastalıklı bebeklerin doğumuna sebep olduğu için Zoonozlar listesindedir. Asıl konakçı olan kediler hastalığı aldıktan sonra 2 hafta kadar parazit yumurtalarını (ookistleri) saçarlar. Sonra ookist saçılması durur. Ookistlerle bulaşık yemleri, otları, yiyen ya da suları içen koyunlar hastalığı alırlar.
Koyunlarda en belirgin durum yavru atmadır. Gebeliğin erken döneminde embriyonik ölüm ve embriyonun absorbsiyonu (vücut tarafından emilmesi), gebeliğin orta döneminde rahim içindeki yavrunun (fetüs) mumyalaşması, gebeliğin son döneminde ise ölü yavru doğurma veya zayıf, cılız yavru doğurma ile karşılaşılır. Cılız yavrular kısa bir süre içerisinde ölürler.
Koyunların yavru atmaları halinde ayırıcı tanı için toksoplazmosis akılda tutulmalıdır. Asıl konakçıda (kedide) dışkı ile yayılan ookistler değişerek ara konakçılarda rahime, kas dokusuna, kalp, akciğer, göz ve beyine yerleşirler.
Toksoplasmoz kedilerde yeme ve yutma güçlüğü, kas problemleri, idrar ve dışkı yapma zorluğu, durgunluk, halsizlik, kusma, ishal, zayıflama, gözyaşı akıntısı, iştahsızlık, titreme, sarılık, soluk alma güçlüğü, ateş gibi birçok belirti ile ortaya çıkar. Fakat bunların hiçbiri kesin tanı için yeterli değildir.
Koyunlarda, kedilerde, insanlarda kesin tanı mutlaka laboratuvar tahlilleri ile konulabilir. Hastalık kedilerde ve insanlarda rahim yoluyla (transplacental yolla) yavrulara geçer. Kedi yavruları akciğer ve karaciğer hasarıyla doğarlar, yaşama şansları olmaz.
Toksoplazma bazen gizli olarak da seyredebilir.
Hastalığın koyunlar için yurtdışında bazı ülkelerde izin alınmış aşısı vardır. Aşı koç katımından 3-4 hafta önce kas içine yapılan bir canlı aşı olup, kuzu atıklarını önlediği bildirilmektedir. Toksoplazmozun koyunlarda, insanlarda ve kedilerde tedavisi vardır. Genel olarak antibiyotik ve Sulfonamid tedavisi uygulanır.
Koyunlarda antikoksidial ilaçlar kullanarak atıkların azaltıldığı yönünde bilgiler vardır.
Kontrol ve Korunma
Koyunların korunması için biyogüvenlik önlemlerinin tam olarak alınması gerekir. Başta fare mücadelesi gelmektedir. Yemlerin ve suların enfekte kedi dışkısıyla bulaşmaması için önlemler alınmalıdır.
İnsanların korunması hijyenik önlemlerle mümkündür. Az pişmiş et, pastörize olmamış süt tüketilmemelidir. Sebze ve meyveler iyice yıkanmalıdır.
Kediler fare avlayarak hastalığa yakalanırlar. Kedi dışkısı, kedi kumu ile temas edenlerin eldiven giymesi en iyi önlemdir. Eğer eldiven giyilmemiş ise eller çok iyi yıkanmalıdır. Bahçede uğraşanlar eldivenle çalışmalıdırlar.
Hijyen ihmal edilmediğinde insanlar için tehlike yoktur. Bulaşmanın asıl yolunun iyi yıkanmamış sebzeler olduğunu unutmayalım.
Fare avlamayan, evde beslenen kediler risk taşımazlar. Ömründe kedi ile hiç teması olmayan, kediden uzak duran hatta kedi sevmeyen insanlarda toksoplazmoz görülmektedir.
Kişisel hijyen, el yıkama alışkanlığı toksoplazmozun ve birçok hastalığın başlıca önlemidir.
