Derleyen:
Tahir S.YAVUZ
Veteriner Hekim
Ege Vet Genel Müdürü
(Şubat2008)
BİLGİSAYARLI EŞLEŞTİRME PROGRAMI (Şubat 2008)
İneklerin verimliliğini arttırmanın ve sağlıklı nesiller elde etmenin yolu suni tohumlamadır. Suni tohumlama yöntemi uzun yıllardan beri uygulanmakta olup, son otuz beş yıldan beri ABD’de ve yine son on beş yıldan beri Avrupa’da Bilgisayarlı Eşleştirme programlarından yararlanılmaktadır. Bilgisayarlı Eşleştirme kullanan ülke sayısı 47 dir.
Bilgisayarlı eşleştirme iki yönlü yarar sağlar,
1- İneklerde eksikliği tesbit edilen karakterleri sonraki nesillerde düzletir.
2- Kan yakınlığını önleyerek genetik kusurların yavrulara geçmesini önler.
Bu suretle ineklerin daha verimli ve daha uzun ömürlü olmaları sağlanır. Fiziksel özelliklerin ineklerin verimliliğini ve sağlıklı yaşam sürelerini yakından etkilediği bilinmektedir.
Örneğin; memenin vücuda yerleşimi, meme iltihapları ve hasarları yönünden, meme başının uzun ya da kısa olması makinalı sağım bakımından çok önem taşır. Memeleri dizden aşağı sarkmış ineklerde meme hasarları sıklıkla görülürken, memesi toplu olan inekler bu tip problemlerle karşılaşmazlar. Diğer fiziksel özelliklerden örnek verirsek, ayak basış açısı ile ayak iltihapları, kalça genişliği ile güç doğum, sağrı açısı ile rahim iltihapları arasında yakın ilişki vardır. Böyle hatalar yüzünden inekler erken çağda sürüden çıkarılmak zorunda kalabilirler. Bu örneklerde olduğu gibi 16 ayrı yönden incelenen ineklerin eksik ya da yanlış tarafları saptanır. Bilgisayara girilir. Daha önce bilgisayara verileri girilmiş olan üç binden fazla boğadan hangisinin bu özellikleri olumlu yönde geliştireceğine bilgisayar karar vererek uygun boğaları sıralar.
Bilgisayarlı eşleştirmede ikinci yarar ineğin aile bilgileriyle ilişkilidir. İneğin pedigrisi varsa, kayıtları doğru tutulmuşsa, ebeveynleri biliniyorsa bilgisayar bu eşleştirmeyi kan yakınlığı olmayacak şekilde yapar ve ona göre boğa önerir. Böylece gelecek nesil inekler kalıtsal hastalıklara karşı korunmuş olurlar.
Diğer yandan yeni neslin cüsseli olması, süt veriminin, süt yağının, süt proteininin yüksek olması gibi konular da eşleştirme programlarıyla düzeltilebilir. Kullanılan spermaların aranan özelliklerde ve uygun fiyat aralığında olması da yine programdan istenebilir.
BİLGİSAYARLI EŞLEŞTİRME PROGRAMI İLE DÜZELTİLEBİLECEK, HOLSTEİN IRKINA AİT, FİZİKSEL ÖZELLİKLER
1. Endam (Yükseklik)
2. Göğüs Genişliği
3. Vücut Derinliği
4. Hatların Yuvarlaklığı
5. Kalça Açısı
6. Kalça Genişliği
7. Arka Bacaklar Arkadan Görünüş
8. Arka Bacakların Basışı (Eğimi)
9. Ayak Açısı
10. Ön Meme Lobu Bağlantısı
11. Ön Meme Başı Yerleşimi
12. Meme Başı Uzunluğu
13. Meme Derinliği ( Meme Lobunun Dize Olan Uzaklığı)
14. Arka Meme Lobu Yüksekliği
15. Meme Lobu Orta Bağlantısı ( Ligamenti)
16. Arka Meme Başı Yerleşimi
BİLGİSAYARLI EŞLEŞTİRME PROGRAMI İLE ENGELLENEBİLECEK, KALITSAL RESESİF GENLERLE OLUŞAN, HASTALIKLAR
BLAD
BLAD ( Bovine Leukocyte Adhesion Deficiency/ Sığır Lökosit Adhezyon Eksikliği), Holstein sığırlarda görülen letal, resesif bir genetik bozukluktur. Bu durumda olan sığırlarda nötrofiller bir enfeksiyona yanıt veremezler ve fonksiyonel olarak bozukturlar. Bu rahatsızlığı olan hayvanlar erken yaşlarda ölürler. BLAD, Holstein ırkının ciddi bir sorunudur, çünkü bazı iyi boğalara bu hastalık genini taşımaktadır.
ABD Holstein Birliği’nin düzenlediği pedigriler üzerinde BLAD taşıyıcısı olan hayvanlar “BL” kodu, taşıyıcı olmayan hayvanlar ise “TL” kodu ile belirtilmektedir.
BLAD taşıyıcısı olan buzağılarda nötrofillerin daha az sayıda komplemente ve immunoglobulin IgM’ye bağlandığı ortaya konmuştur. Komplement ve Igm, bakterilerin yok edilmesinde önemli görevler üstlenmektedir.
1991’den beri, geliştirilmiş olan bir DNA testi, BLAD taşıyıcısı olan boğaların tespitinde kullanılmaktadır.
BLAD taşıyıcısı boğaların spermalarının ithaline Tarım Bakanlığı tarafından izin verilmemektedir.
CVM
ABD Holstein birliği CVM ( Complex Vertebral Malformation/ Kompleks Vertebral Gelişim Bozukluğu) isimli yeni bir genetik hastalık bildirmektedir. Söz konusu genetik bozukluğu taşıyan hayvanlar, ABD Holstein Birliği tarafından düzenlenen pedigriler üzerinde ” CV” kodu ile, taşımayan hayvanlar ise ” TV” kodu ile ifade edilmektedir.
CVM, tek bir resesif gen ile geçmektedir. Hastalık ile ilgili ortaya çıkan belirtiler şöyledir; gelişmemiş fetusun abortu, embriyonik ölümler, beklenen doğum tarihinden 1-2 hafta önce ölü doğum görülmesi.
CVM’den etkilenmiş buzağılarda görülen en belirgin arazlar, bükülmüş katı bilekli, sakat bacaklar, kısalmış bir boyun ve omurgada eğriliktir.
CVM teşhisi, DNA testi ile yapılmaktadır. Sonuçlar 3 hafta içinde çıkmaktadır. Bu test için hayvanın tüyü veya sperm örneği gerekmektedir.
CVM hastalığı resesif gene bağlı olduğu için CVM taşıyıcısı bir ineğin, CVM taşıyıcısı bir boğa ile tohumlanması ile hastalık ortaya çıkmaktadır.
CVM nedir?
CVM, Kompleks Vertebral Malformasyon ( Complex Vertebral Malformation) resesif bir gen ile geçen genetik bir kusur olup, Danimarkalı bilim adamlarınca 2000 yılında keşfedilmiştir. CVM’nin embriyonik ölümlere, abortlara ve bazen görünüm deformasyonlarıyla erken doğan buzağılara neden olduğundan şüphelenilmektedir. Önemli olan CVM’nin yeni olmadığını anlamaktır. Bu gen, Holstein ırkında pek çok nesiller boyunca bulunmakta idi. Yeni olan ise, bu kusurları ortaya çıkaran DNA testidir.
Sürüde CVM var mı yok mu nasıl bileceğiz?
CVM’den etkilenen buzağılar ya abort ya da ölü doğar. CVM ile ilgili abortlar gebeliğin herhangi bir döneminde olabilir. Erken doğan buzağılar 1-2 hafta önce doğar ve en dikkat çeken kusurlar, gelişmemiş bacaklar ve arka bacakların bukağılık kısmının sertleşmesi şeklindedir. Kısa bir boyun da görülebilir. Omurganın anormal eğimi, kaynaşmış vertebralar, kaynaşmış veya eksik kaburgaların tespit edilmesi için patolojik bir muayene genellikle gerekli olur. ABD’de sürü sahipleri, şüpheli buzağıları Holstein Birliğine veya suni tohumlama temsilcilerine bildirmeleri için teşvik edilmektedirler.
Gebeliğin başında, CVM’den etkilenen pek çok buzağı veya fötusların tanı konmadan kaybedilmesi (embriyonik ölüm vb.) durumu olabileceği akılda tutulmalıdır. CVM dışında başka nedenlerden de abort ve erken doğum olabileceği de ayrıca akılda tutulmalıdır.
CVM sürüyü nasıl etkiler?
CVM taşıyıcı ineklerin yüzdesi tam olarak belirlenmese de, pek çok sürüde birkaç taşıyıcı olabilir. Pek çok popüler boğa ailesi bu kusuru geçtiğimiz 20 veya 30 yılda taşımış olduğundan, sürülerdeki taşıyıcı hayvan durumu bu boğaların kullanım seviyeleri ile ilgilidir. Buna rağmen CVM’nin etkisini kısıtlayacak stratejiler bulunmakta olup, aşağıdaki hususlar belirlenmiştir.
CVM sadece Holstein ırkına özel midir?
Diğer ırklarda da bazı taşıyıcılar var mıdır?
Şu anda CVM sadece Holstein ırkında tanımlanmıştır.
CVM Holstein ırkının kalıcı bir sorunu mu olacak?
Hayır, önümüzdeki 5 yıl içinde kayda değer şekilde düşecektir. Modern genetik araçların kullanılması, DNA testi ile CVM taşıyan boğalar ve inekler doğru bir şekilde belirlenecek ve suni tohumlama istasyonlarının CVM genini taşıyan genç boğaları satın alması engellenecektir. Buna bağlı olarak CVM taşıyıcısı olan boğa sayısı, önümüzdeki 4-6 yılda çok azalacaktır. Benzer bir durum BLAD geni ile tecrübe edilmişti. 150 adet suni tohumlama Holstein boğası BLAD taşıyıcısı idi. Ancak bugün çok az sayıda BLAD taşıyıcısı boğa bulunuyor.
CVM’yi ve diğer arzu edilmeyen genetik resesif kusurları sürüden uzaklaştırmak için ne yapılmalı?
CVM gibi genetik kusurları kontrol etmede yapılacak olan ilk adım, sürüdeki tüm hayvanların pedigri kayıtlarını tutmaktır. Bu yapıldıktan sonra taşıyıcı olduğu bilinen boğaları, babası veya anne tarafından büyük babasının taşıyıcı olduğu bilinen ineklerin tohumlanmasında kullanmamak gerekir. Pedigriler incelendiğinde bu durum belirlenebilir.
Suni tohumlama boğalarının taşıyıcı olup olmadığını nasıl anlayacağız?
Pek çok suni tohumlama boğası test edilmiştir. Kalanlar da yakında test edilecektir.
Holstein Birliği, CVM taşıyıcılarını ” CV” kodu ile, negatif olanları da ” TV” kodu ile işaretlemektedir.
Dişilerin içinde taşıyıcı olanlardan korkmayın, çünkü birkaç yıl içinde pek çok suni tohumlama boğası CVM’den ari olacaktır.
Hızlı ve güvenilir genetik araçlarla arzu edilmeyen genlerin belirlenmesinden memnuniyet duyulmalı ve paniğe neden olacak, herhangi yeni bir durumun söz konusu olmadığı bilinmelidir.
Kaynak:
Commonly Asked Questions Regarding CVM
Dr Kent Weigel
Extension Genetics Specialist, University Of Wisconsin and Genetic Programs Administrator, National Association of Animal Breeders, November 5,2001.
Sığırlarda Kalıtsal Kusur ve Hastalıklar
Her ırk bazı genlerin taşıyıcısı olabilir. Modern DNA testleri son yıllarda bu tip genetik kusur ve hastalıkların tanınmasına yardımcı olmuştur. Bu genetik problemler resesif genlerle ilgili olup, buzağıya ebeveynlerinden geçmek suretiyle ortaya çıkarlar. Bunlara birkaç örnek verecek olursak; Zik-Zak hastalığı, BLAD, CVM, katırtırnaklılık gibi problemleri sayabiliriz.
En önemli konu genetik bozuklukların ve potansiyel taşıyıcıların belirtilmiş olmasıdır. Böylece çiftliklerde taşıyıcı eşleşmelerinin önüne geçilebilir. Suni tohumlama boğalarında yıllar içerisinde istenmeyen resesif genlerin taranması suretiyle görülme sıklığı azaltılmaktadır.
Bazı genetik bozukluklara göz atalım;
Dwarfism- Cücelik :
Resesif bir gen tarafından oluşturulur. Birçok ırkta görülebilir. Buzağı çok küçüktür. Gelişemez.
Weaver ? Zik ?Zak hastalığı ? Progressive degenerative Myeloensefalopati:
Resesif bir gen oluşturur. Buzağı normal iken 6-9 aylık olduğunda aniden ortaya çıkar. Buzağı genellikle 10-12 aylıkken ölür. Brown Swiss ırkına ait bir bozukluktur.
Spinal Muscular Atrofi (SMA):
Resesif gen ile geçer. Brown Swiss ırkına özeldir. Buzağının kas fonksiyonları bozuk olup, ayakta duramaz.
Limber Legs- Çarpık Ayaklılık: Jersey ırkına özel resesif bir problemdir. Ölü doğum söz konusudur. Ancak buzağı canlı doğarsa ön ayakları birbirine dolaşık ya da çapraz, arka ayakları yana açıktır. Buzağı ayakta duramaz.
Recto Vaginal Constriction (RVC) ? Rektovaginal Daralma:
Jersey ırkına ait bozukluktur. Rektum elastik değildir.
Mule Foot ? Katırtırnaklılık ( syndactyly):
Resesif bir gen tarafından oluşturulur. İki yerine tek tırnak mevcuttur. Holstein ırkına ait bir genetik bozukluk olup, hasta doğan buzağılar ayakta duramaz, yürüyemez. Taşıyıcılar pedigrilerde ” MF” koduyla işaretlenirler.
DUMPS – Deficiency of Uridine Monophosphat Synthase- Üridein Monofosfat Sentezi eksikliği: Hastalığı resesif bir gen oluşturur. Gebeler 50-150 gün içinde yavru atarlar. Taşıyıcılar pedigrilerde DP, test edilmiş negatifler TD kodlarıyla işaretlenirler.
BLAD- Bovine Leococyt Adhesion Deficiency- Sığırlarda Lökosit bağlanma eksikliği:
1988 yılında tanımlanmış resesif bir gen tarafından oluşturulan kalıtsal bir bozukluktur. Buzağılar normal görünmekle birlikte enfeksiyonlarla mücadele etme yetenekleri eksiktir. Zaten birkaç ay içinde ölürler. Holstein ırkına özel bir bozukluktur. Pedigrilerde taşıyıcılar BL, test edilmiş negatifler TL kodlarıyla gösterilirler.
CVM ? Complex Vertebral Malformation- Omurga Bozukluğu:
Holstein ırkına özel bir hastalıktır. 2000 yılında teşhis edilmiştir. Resesif bir gen tarafından oluşturulur. Çoğunlukla hastalık buzağının atığı ile sonuçlanır. Doğum olsa bile buzağı kısa boyunlu, kısa vücutlu, eklemleri bükük olarak doğar. Pedigrilerde taşıyıcılar CV, test edilmiş negatifler TV kodlarıyla belirtilirler.
Pedigrilerde Kullanılan Genetik Kodlar:
BL BLAD taşıyıcısı
TL BLAD negatif- BLAD taşıyıcısı değil
CV CVM taşıyıcısı
TV CVM negatif- CVM taşıyıcısı değil
DF Dwarfism- cücelik taşıyıcısı
DP DUMPS taşıyıcısı
TD DUMPS negatif- DUMPS taşıyıcısı değil
MF Mule Foot
TM Mule foot negatif- Mule foot taşıyıcısı değil
PG Prolonged gestation (gebelik süresi uzun)
PT Pink Tooth (pophyria)- pembe diş hastalığı
RC Kırmızı tüy geni taşıyıcısı
TR Kırmızı renk taşıyıcısı değil
HL Tüysüzlük (Hypotrichosis)
PC Polled (boynuzsuzluk)- (Dominant- baskın bir gen olup, birçok ırk için pozitif yönde kullanılmaktadır. Son yıllarda Holstein ırkında da tanımlanmıştır.)
IS Imperfect Skin ? (Ölümcül, resesif gen)- Epitheliogenesis imperfecta
BP Bulldog- (ölümcül resesif gen) ? Achodroplasia (gebeliğin 6-8.aylarında atıkla sonuçlanır.)
B/R Black/Red ? Siyah / Kırmızı
İneklere Bilgisayarlı Eşleştirme Programı (2004)
Dosyayı görüntülemek için tıklayınız.
