Üre hayvanlar için zehirlidir. Ancak; işkembeli hayvanların (ruminant) üreyi alıp proteine çevirme yetenekleri vardır. Bu yetenek işkembedeki yararlı bakterilerin becerisidir. Bu özellikten dolayı ucuz protein kaynağı olarak yemlere üre katılır. Üre veya protein olmayan azotların (NPN) yemlere katılması besleme masraflarında azalma sağlar. Tabii ki bu katkıların usulune uygun miktarda ve yeterli karbonhidrat ile birlikte olması gerekir.
İşkembeli hayvanlar üre veya protein olmayan azotlu bileşiklerin yemlere katılırken iyi karışmaması, topak halinde kalması ya da karbonhidrat yetersizliği sebebiyle “üre zehirlenmesi” sorunuyla karşılaşırlar.
Bazen de kazalar olur. Hayvan “üre gübresi” yer. Hayvanın doğrudan üre gübresi yemesi, sürü yönetimi hatası sonucunda, akut bir zehirlenme olarak karşımıza çıkar. İşkembede üre amonyak haline gelir. Amonyak rumen (işkembe) duvarından emilerek kana karışır. Kan yoluyla karaciğere, beyine ve tüm organlara giden aşırı miktarda amonyak zehirlenmeye yol açar. Aşırı salya, karın şişmesi, sallantılı yürüyüş, kas titremeleri, diş gıcırdatma, sık sık idrar ve dışkı yapma, hızlı soluma ve solunum güçlüğü gibi belirtiler görülür.
Genel olarak tüm vücudun kasılması ve titremeler (tetani) ortaya çıktıktan kısa bir süre sonra hayvan ölür.
Merkezi sinir sistemi ve kalp etkilenmiştir. Hiperkalemi (aşırı potasyum fazlalığı) söz konusudur. Solunum felci ile birlikte hayvanı kaybederiz. Fark edilmeyen durumlarda ve aşırı miktarda üre gübresi yenildiğinde hayvanı veya hayvanları ölü buluruz.
Hastalığın prognozu (sonu, akıbeti) tamamen erken ya da geç müdahaleye ve alınan miktara bağlıdır.
Çok hızlı gelişen vakalarda tedavi şansı yoktur.
Üre zehirlenmesi olduğu erken olarak anlaşıldığında ya da hayvanın kaza ile üre gübresi yediği fark edildiğinde en doğru ve kesin tedavi rumenotimi’dir.
Rumenotomi karnın sol tarafından işkembenin açılarak içeriğin tamamen boşaltılması anlamına gelir. Fakat pratikte bu olanağı çoğunlukla elde edemeyiz. Çünkü gecikmiş olduğumuz her dakika zehirlenmenin şiddetlenmesine yol açar. Tetani (kasılma ve titreme) belirtileri göze çarpan son semptomlardır. Daha sonra hayvan ölür.
Erken müdahalede önerilen tedavi sirke içirilmesidir. Bol miktarda soğuk suyla birlikte sirke içirmek tedavinin en kritik noktasıdır. Hayvanın büyüklüğüne göre 2-8 litre kadar sirke, özellikle soğuk suyla birlikte, içirilir. Örneğin; 500 kg canlı ağırlığındaki bir ineğe 5-6 litre sirke 20-30 litre soğuk suyla birlikte içirilmelidir.
Eğer tedaviye fırsat bulunursa; damardan magnezyum, kalsiyum verilebilir. Sıvı tedavisi (serum fizyolojik veya serum dextroz) yararlı olur.
Koruyucu hekimlik:
Yemlere üre veya protein olmayan azot (NPN) katılacaksa yeterli karbonhidrat ile birlikte verilmelidir.
Nakliye ya da herhangi bir stres sonrası bu tip yemleme yapılmamalıdır. Yemin iyice karıştırılmasına özen gösterilmelidir.
Sürü yönetimi hatası olarak hayvanların üre gübresine ulaşmaları engellenmeli, bu konu en başta “kazalara” sebep olmayacak şekilde düşünülmelidir.
