Aminoasitler (AA) tüm canlılar için önemlidir. Ruminantlar (geviş getirenler, işkembeli hayvanlar) için ise önemi ve temin edilme yolları daha da çarpıcıdır.
Aminoasitler proteinlerin yapı taşlarındandır. Bunlardan bazıları vücutta sentezlenirler. Bazıları ise bir şekilde dışarıdan alınmalıdırlar. Dışarıdan alınması gerekenlere esansiyel (EAA) veya eksojen aminositler adını veriyoruz. Elzem aminoasitler de diyebiliriz. Yani dışarıda bir şekilde vücuda girmesi şart olan aminoasitler. O yüzden EAA kısaltması her şekilde geçerlidir.
Esansiyel aminoasitler Arginin, Histidine, Isoleucine (Isolöysin), Leucine (Löysin), Lysine (Lizin), Methionine (Metiyonin), Phenylalanine (Fenilalanin), Threonine (Tireonin), Tryptophan (Triptofan), Valine (Valin) olarak sıralanmaktadır.
Esansiyel olmayan, yani vücutta sentezlenebilen aminoasitler ise Alanine, Aspartic acid, Asparagine, Cysteine (Sistein), glutamic acid, glutamine, glycine (glisin), proline, serine, tyrosine (Tirosin)’dir.
Geviş getiren hayvanlarda hastalık söz konusu olduğunda esansiyel olmayan aminoasitler de esansiyel hale gelirler. Vücutta sentezlenmeleri mümkün olamayınca dışarıdan verilen desteklere ihtiyaç olur.
Aminoasitler, özet olarak, süt verimi, sağlık ve üreme yönünden yarar sağlarlar. Yararları biraz daha detaylandırırsak; aminoasitlerin iştah artışı, ketosis görülme sıklığının azalması, süt miktarı, süt proteini, süt yağı artışı, karaciğer desteği, bağışıklık desteği, yangı giderici, stres önleyici, daha kaliteli embriyo, buzağının doğum ağırlığının yüksek olması, buzağı gelişimi gibi konularda yararlarını listeleyebiliriz.
Genel yararların yanı sıra aminoasitlerin bazılarının çok özel yararları da söz konusudur. Örneğin; Lizin (Lysine) antiviral aktivite yönünden vücudu uyarır. Methionine (Metiyonin) antioksidan, antiinflamatuvar (yangı giderici) sentezlerinde ve oluşumuna katkıda bulunduğu, glutatyon ile prostaglandin sentezinde, immun sistem desteği olarak T Lenfositlerin, polimorfonükleer lenfositlerin, sitokin aktivitesinin uyarılmasında rol aldığı bilinmektedir.
Methionine (Metiyonin) yumurtalıklarda yumurta gelişimine ve olgunlaşmasına yardımcı olur. Erkeklerde sperm üretimi konusunda elzem (Esansiyel)dir. Sülfürlü (Kükürtlü) aminoasitler (Metiyonin, Sistin ve Sistein) tırnakların sertliği ve dayanıklılığı için şarttır.
Geviş getirenlerde aminoasitlerin çok özel işlevleri vardır.
Meme direncini yükseltmek, somatik hücre sayısını düşürmek için kullanılırlar. Meme ucundaki keratin tıkacının oluşmasında, embriyonun rahime tutunmasında rol alırlar. Besi danalarının besi yerine varışlarında nakliyeden oluşan stresin giderilmesi, solunum yolu enfeksiyonlarının önlenmesi, canlı ağırlık artışının sağlanması için önemli ölçüde yarar sağlarlar.
Esansiyel aminoasitler (EAA) nereden sağlanır? EAA’ler yemlerle sağlanır. Fakat geviş getirenlerde en önemli EAA temini ‘’mikrobiyal proteinler’’dendir. İşkembede bulunan, sütün miktarının, proteininin, vücut canlı ağırlığının ve enerjinin kaynağı olan uçucu yağ asitlerinin sentezlenmesini sağlayan faydalı bakteriler (dost mikroplar) ve infusorialar (protozoalar), faydalı mantarlar (fungi) işkembeyi terk edip, abomasum’a (şirden) geçtiklerinde pH derecesinin düşmesine bağlı olarak ölürler. Ölü yararlı mikroplar mikrobiyal protein olarak aminoasitlerin temel kaynağıdır.
Diğer temin yolları alınan besinlerdir. Esansiyel aminoasitler en çok soya fasulyesi küspesinde, mısır glüteninde, yulafta, kaba yemlerden ise en çok yoncada bulunurlar. Besin maddeleriyle alınamayan veya hastalık dolayısıyla gereken miktarı sentezlenemeyen kısımlar dışarıdan ‘’yem katkısı’’ olarak verilirler. Ayrıca ihtiyacın arttığı dönemlerde dışarıdan destek vermek şarttır.
Gebeliğin son günleri ile laktasyonun ilk günlerinde destek vermek kesinlikle gereklidir. Bu dönemde verilen desteklerle süt verimi artar, ilk tohumlamada döl tutma başarısı yükselir.
Kolostrumda (ağız sütünde) aminoasitler normal süte göre daha yüksek orandadır. Ağız sütünün zenginleşmesi, buzağıların sağlığı ve gelişmesi için gebeliğin son 3 haftasında aminoasitlerin ineklere yem veya sularına katılarak verilmesi büyük yararlar sağlayacaktır. Daha sonra ise doğrudan buzağıların yemlerine ve sularına aminoasitlerin katılması, özellikle her kürün en az 5 gün olarak devam etmesi önerilmektedir.
Özet olarak;
Aminoasitler süt miktarı, süt yağı, süt proteini, yemden yararlanma, üreme performansı ve sağlık yönünden elzemdir. Bu yararları dolayısıyla aminoasitler ‘’Kârlılık’’ anlamına gelir.
