Yeni doğmuş buzağıların ayakta duramaması çok büyük hayal kırıklığı yaratır.
Ayakta duramama( Astazi) bir çok şekilde karşımıza çıkar. Yatar pozisyon, arka ayakların tutmaması, ayakta durma güçlüğü, ayağa kalkmakta zorlanma, bazen de salık yürüyüş, sendeleme şeklinde ifade edilir.
Yeni doğmuş (neonatal) buzağıların ayakta duramayacak halde olmasının başlıca sebebi sinirsel sorunlardır. Beyin, beyincik gibi merkezi sinir sistemindeki hastalık ve hasarlar dolayısıyla buzağılar ayağa kalkamazlar.
Önce bu sorunları listeleyelim;
IBR hastalığını yapan herpesvirüsün oluşturduğu neonatal septisemik form yani beyinde yangı (ensefalitis), BVD-MD(Bovine Viral Diarrhea-Mukozal Disease), PEM (Poliencephalomalacia , diğer adıyla cerebrocortical necrosis), menenjit ve güç doğuma bağlı olarak oksijensiz kalma (hipoksi) tıbbi adıyla neonatal ensefalopati.
Beyin ve beyincikte oluşan sorunlar dışında da yeni doğmuş buzağıların ayağa kalkamamasında karşımıza çıkan bazı hastalıklar vardır. Raşitizma ve Leptospirosis.
Ayakta duramayan buzağılarda bazı eksiklikler olabileceği de akla gelmelidir. Manganez (Mn) eksikliği, enerji-protein eksiklikleri, kolostrumun eksik verilmesi gibi.
A, D, E vitamini eksiklikleri ve selenyum eksikliği de ayağa kalkamama sebepleri arasında sayılsa da, genel olarak bu vitaminleri ve iz minerali annelere enjeksiyon yoluyla verme alışkanlığı olduğu için en son akla gelen problemler olabileceğini düşünüyorum.
Genetik sorunlar da akla gelebilir. Uzun yıllardan beri Genomics çalışmalar ve DNA testleriyle suni tohumlama boğaları kalıtsal hastalıklar oluşturmayacak şekilde test edildikleri için bu gibi sorunlar da en son akla gelmektedir.
Ayağa kalkamama ( Astazi) önemli bir belirtidir. Diğer belirtilerle birlikte değerlendirilmelidir. Diğer belirtiler; yutma güçlüğü, şaşılık, körlük, çene kilitlenmesi( trismus), emme refleksinin olmaması ve opistotonus olarak sıralanabilir. Bilindiği gibi; opistotonus boynun şiddetli bir biçimde geriye doğru kasılmış halde olmasıdır.
IBR( Infectioous Bovine Rhinotracheitis) virüsüne karşı annelerin aşılanması ve aşıların hatırlatma dozlarının yapılması gerekir.
BVD-MD bir viral hastalıktır. Çok çeşitli şekillerde karşımıza çıkar. Yeni doğan buzağıların beyincikleri normalden çok daha küçük olur. Buzağı bir süre yaşar. Ayağa kalkamaz ve ölür.
Menenjit yenidoğan buzağılarda görülen beyin zarı yangısıdır. Doğumdan sonra göbek kordonu bakımına özen gösterilmezse ve 2 saat arayla iki kez göbek kordonu dezenfekte edilmezse göbek kordonundan giren mikroorganizmaların kan yoluyla beyin zarına ulaşması sonucunda menenjit ortaya çıkar.
PEM (Poliencephalomalacie diğer adıyla CCN )B1 vitamini eksikliği sonucunda beyin dokusunun hasara uğraması ile ortaya çıkar. Thiamine ( B1 vitamini) ya eksik alınmaktadır ya da kullanımını engelleyen faktörler vardır.
Raşitizmada kemikler fosfor noksanlığı sebebiyle eğrilmiş olduğundan buzağı ayağa kalkamaz.
Leptospirosisden dolayı çoğunlukla inek buzağı atar(abortus). Bazen canlı doğan buzağılar da olabilir. Buzağı ayakta duramaz ve kısa sürede ölür.
Güç doğuma bağlı olarak, özellikle geliş pozisyonunun anormal olması sebebiyle uzun süre kanalda kalan buzağılar oksijen alamadıkları için( hipoksi ) doğumdan sonra ayağa kalkamazlar. Neonatal ensefalopati olarak adlandırılan bu durumun akibeti ( prognozu )iyi değildir. Buzağıyı bir süre sonra kaybederiz.
Koruyucu hekimlik:
Aşısı olan hastalıkların aşıları ihmal edilmeden yapılmalıdır.
Ayakta duramayan buzağı vakaları üstüste gelirse kesinlikle BVD – MD ve IBR hastalıkları yönünden laboratuvar tahlili istenmelidir.
Şunu kesinlikle bilmemiz gerekir ki; buzağıların sağlıkları birinci derecede annelerinin sağlıkları ile ilgilidir. Başka bir deyişle; sağlıklı buzağılar sağlıklı annelerden doğarlar.
Bu bilgilere dayanarak, özellikle kuru dönemde anne adayı ineklere B1 vitamini ve İz mineral takviyeleri yapılmalı, D3 vitamini uygulanmalıdır.
Selenyum ve E vitamini enjeksiyonları ihmal edilmemeli ya da yem katkısı olarak verilmelidir.
Kuru dönemde enerji-protein, kalsiyum -fosfor dengesi iyi kurulmuş olan bir yemleme yapılmalıdır. Septisemi ve Clostridium aşıları doğuma 40 ve 20 gün kala iki kez uygulanmalıdır.
Göbek kordonu dezenfeksiyonuna özen gösterilmelidir.
Güç doğumu önlemek amacıyla, özellikle düvelere , düve tohumu kullanılmalıdır. Düveler ve kurudaki inekler şişmanlatılmamalıdır.
Boğa atlatmaktan ve akrabalı yetiştirmeden kesinlikle uzak durulmalıdır. Suni tohumlama tercih edilmelidir.
Bütün bu bilgiler yeni doğmuş buzağılardaki ayakta duramama problemleri ile ilgilidir.
Yeni doğanlar dışında, daha ilerdeki günlerde eğer bir buzağı ayakta duramıyorsa, ilk olarak aklımıza dehidrasyon, asidoz ve hipoglisemi gelmeli, derhal oral rehidrasyon destekleri verilmelidir. Zaten bu sorunlar ishal ile birlikte ortaya çıkar ve önlem alınmazsa, gecikme yaşanırsa buzağıyı kurtaramayız.
