Salmonellosis (Salmonelloz) tüm sıcak kanlı hayvanlarda görülebilen, insanlara bulaşma potansiyeli olan, yüksek oranda bulaşıcı, ölümcül bir hastalıktır. Hastalık etkeni Salmonella adı verilen gram negatif bir bakteridir.
Salmonelloz buzağılar için çok tehlikeli bir hastalık olup, tüm dünyada buzağılar yönünden başlıca sağlık ve hayvan refahı sorunu olarak kabul edilir.
Buzağılarda görülen Salmonellosis etkenleri Salmonella typhimurium, S.newport ve Salmonella dublin ( Salmonella enterica, Subspecies enterica serovar dublin) olarak bilinmektedir.
Hastalık buzağılarda 2-12 haftalık yaşlarda (14-84 günlükken) görülür.
Bağırsak yangısı, şiddetli ishal, dizanteri tarzında ishal, sancı, yüksek ateş, durgunluk, hızlı zayıflama şeklinde ortaya çıkar. Aşırı su kaybı, koma, mikroorganizmanın ve toksinlerinin kana karışması ile birlikte durum ölüme kadar gidebilir.
İshal kötü kokulu, kanlı, pıhtılı, sümüksü halde olur. Dışkı çoğunlukla gri renkli ishal şeklinde olduğu gibi, taze kan izleri de görülür.
Hastalık zatürre ile kombine olabilir. Ölmeyen buzağılarda öksürük süreğen hale gelebilir.
Bazı buzağılarda eklem yangısı ve beyin zarı yangısı da görülebilir.
Sürüde yavru atma, erken doğum, ölü doğum, zayıf, yaşama gücü olmayan buzağı gibi vakalar görülüyorsa Salmonelloz akılda bulundurulmalıdır.
Hastalık stres, kalabalık, sıkışık ortamlar, kötü havalandırma gibi koşullarda ortaya çıkar.
Nakliye, besleme hataları, besin maddeleri eksiklikleri hastalığı tetikler.
Salmonelloz akla gelebilecek her türlü yolla bulaşır ve yayılır.
Asıl bulaşma yolu fekal- oral yoldur. Yani dışkı-ağız yoluyla bulaşma hastalığın yayılmasında başlıca rolü oynar.
Bunun yanı sıra ağız ve burun akıntıları, ağız sütü, süt, başıboş kedi ve köpekler, kemiriciler, yabani hayvanlar, sinekler, kuşlar ve insanlar hastalığı bulaştıran, yayan sebepler arasında sayılabilir.
İçirme sondaları, biberonlar, giysiler, çizmeler, malzeme ve ekipmanlar, gübre taşıyıcıları, kovalar yayılma sebebidir.
Bulaşık yem hammaddeleri, yemlik ve suluk yayılmada rol oynar.
Mikroorganizma toprakta, tozda, suda, nemli ortamlarda 4-5 yıl canlı kalabilir. Hava yoluyla da bulaşabilir. Donma halinde; -40C nin altında Salmonella bakterisi ölür. Antiseptiklerin birçoğu mikrobu öldürür.
Mikroorganizma iç organlara, lenf yumrularına yerleşerek hayvanların taşıyıcı olmasına yol açar.
Enfekte sürülerden bilmeden alınarak getirilen hayvanlar, sağlıklı sürüye hastalığı da taşımış olur.
Sürüde koşullar kötüyse, nemli, kötü havalandırmalı, kapalı, kalabalık, sıkışık barınaklarda uygun nemi ve pH aralığını bulduğunda Salmonella bakterisi hızla çoğalır.
Hayvanlar arasında belirti göstermeyen, subklinik (gizli) vakaların olabileceği akıldan çıkarılmamalıdır.
Hastalığın yayılmasında ve şiddetlenmesinde en önemli etkenin kötü çevresel koşullar, sürü yönetimindeki aksaklıklar olduğu bilinmelidir.
Salmonelloz tedavisi mümkündür. Antibiyotikler, ağızdan ve damardan verilen sıvılar ile hastalar tedavi edilebilir. Tedaviye erken başlamak, hızlı ve etkin bir tedavi yapmak şarttır. Uzayan tedavilerin antibiyotik direnci, yararlı bakterilerin yok olması, işkembe ve abomasumda mantar enfeksiyonlarına yol açması gibi sorunlar oluşturacağını göz önüne almak gerekir.
Hastalığın yurtdışında aşısı vardır. Buzağılar için, mikroorganizma tesbiti ile, otovaksin (özaşı, çiftliğe özel veya bölgeye özel aşı) yapılabilir.
Salmonellozda korunmanın temeli “Kuru ve Temiz” ilkesine dayanır. Bilinen tüm biyogüvenlik önlemleri eksiksiz alınmalıdır. Buzağıların direncini kırabilecek stres faktörlerinin düzeltilmesi şarttır. İyi havalandırma, konfor , buzağıların erginlerden ayrı tutulması, hastalık şüphesinde derhal hastaların sağlıklılardan ayrılması , ağız sütünün ve sütün pastörize edilerek kullanılması alınacak diğer önlemlerdir.
Hastalık bir eradikasyon ve biyogüvenlik protokolü ile sürüden uzaklaştırılabilir.
Test yaparak hastalıklı olanların tesbiti ve sürüden çıkarılmaları ile sonuç başarılı olabilir.
İshal ile seyreden hastalıklar birbiriyle karışabilir. Hastalığın zoonotic potansiyeli olduğu yani insanlara bulaşacağı bilindiğinden, çiğ sütün insan tüketiminde kullanılmaması gerekir.
