Şarbon memeli hayvanların öldürücü bir hastalığıdır. Evcil ve yabani memelilerde görülür. Hastalığın diğer adı Anthrax’dır.
Şarbon hastalığında kan ve organlar kömür rengi veya katran rengi bir hal aldığı için, hastalığa Fransızca kömür anlamına gelen Şarbon (veya; Karbon)adı verilmiştir.
Hastalığın etkeni; gram pozitif, çubuk şekilli bir bakteri olan Bacillus anthracis’tir. Bakterinin en önemli özelliği sporlanmak suretiyle kendini korumasıdır. Sporlanan bakterinin yıllarca, hatta kırk yıl kadar, toprakta kendini koruyarak canlı kalabildiği bildirilmektedir. Bu sebeple bir yerde şarbon hastalığı çıktıysa, o bölge mihrak (odak) kabul edilir.
Şarbon hastalığı insanlara da bulaşabilir. Zoonoz olan bu hastalığın insanlar için büyük tehlike yarattığını bilmeli ve dikkatli olmalıyız.
Şarbon tüm memeli hayvanlarda, sığır, koyun, keçi gibi ot yiyen ve geviş getirenlerde, atlarda, köpeklerde, yaban hayatta geyiklerde görülebilir. En çok ve en hızlı şekilde geviş getirenlerde ölüme sebep olmaktadır.
Hastalık ağırlıklı olarak bulaşık meralarda otlayan hayvanlarda ortaya çıkar. Sporlanmış bakteri toprakta, otlarda ve sularda bulunur. Vücuda sindirim veya solunum yoluyla giren bakteri aktif hale geçer. Hastalığın kuluçka süresi 1-14 gün olarak bildirilmekte ise de, genellikle bu sürenin 3-7 gün olduğu gözlenmiştir.
Geviş getirenlerde hastalık, genel olarak, bir belirti görülmeksizin ölüme sebep olur. Hastalık çok hızlı seyreder ve hayvan ölü bulunur. Bazı durumlarda solunum güçlüğü, titreme gibi belirtilerin ardından hastalık ölümle sonuçlanır.
Ölüm tüm doğal vücut deliklerinden koyu renkli, pıhtılaşmayan kan gelmesiyle birlikte ortaya çıkar.
Hastalığın ölüm sonrası en belirgin özelliği kanın simsiyah olması, dalağın aşırı büyümesi ve çamur kıvamını almasıdır.
Ayrıca; karaciğer, böbrekler, lenf yumruları kanlı ve büyümüş olup, bağırsaklar koyu kanlı bir hale gelmiştir. Ölen hayvanlarda ölüm sertliği şekillenmez. Şarbon ani ölüme sebep olan diğer hastalıklarla karışabilir. Dalağın çok aşırı bir şekilde büyümesi, çamur kıvamı alması belirgin ise de, kesin teşhis laboratuar muayenesi ile konulur. Laboratuara ölen hayvanın kulağı kesilerek gönderilebilir veya kana batırılan pamuklu çubuk gönderilmesi de teşhis çalışmaları için yeterli olur.
Şarbon şüphesi ile ölen hayvanlara otopsi yapılması önerilmez. Çünkü; hastalık etkeni toprağa geçip, sporlanır ve yağmur sularıyla, seller ile yayılır. Otopsi yapılması çevreye bakteri saçılmasına yol açacak bir uygulamadır. Ayrıca; şüpheli durumlarda maske ve eldiven takmayı ihmal etmemek gerekir.
Şarbon hastalığı insanlara yine, hayvanlarda olduğu gibi solunum, sindirim yollarıyla bulaşabileceği gibi, deri yoluyla da bulaşabilir. Bakterinin vücuda giriş yoluna bağlı olarak tedavi şansı söz konusudur. Yoğun ve uzun süreli antibiyotik tedavisi başarılı olur.
Hayvanlarda tedavi teorik olarak mümkün gibi görülse de, çoğunlukla tedaviye başlama fırsatı olmadan hayvan ölür.
Şarbon hastalığının sinekler vasıtasıyla mekanik olarak da bulaşabileceği bildirilmektedir.
Ölen hayvanın ve kirlettiği altlığın, bulaşan her şeyin yakılması önerilir. Tercihen yakma önerilmekle birlikte derin bir şekilde gömmek uygun bir önlem olabilir. Yabani hayvanların eşelemesini, leşi yemelerini önleyecek şekilde tedbir alınmalıdır.
Hastalığın insanlara bulaşabileceği, sporlanan bakterinin çevresel koşullara çok dayanıklı olduğu unutulmamalıdır. Veteriner hekimler ve hayvan yetiştiricileri şüpheli durumlarda kendilerini koruyacak önlemleri ihmal etmemelidirler.
Hayvanların hastalıktan korunması aşılama ile mümkündür. Hastalığa karşı hazırlanmış aşılar mevcuttur. Tek doz uygulama bağışıklık sağlamak için yeterlidir. Daha önce şarbon çıkmış yerlerde mutlaka sistemli olarak aşılama yapılmalıdır.
Meraya çıkan hayvanlara her ilkbaharda rutin olarak şarbon aşısı yapılması önerilir. Zararsız hale getirilmiş ( attenue) canlı aşı olan şarbon aşısının gebeliğin son döneminde yapılması tavsiye edilmez.
Veteriner hekimlerin kesim öncesi ve kesim sonrası muayene yaptıkları yerler mezbahalardır. Mezbahalar dışında kesilen çiftlik hayvanlarının etleri tüketilmemelidir.
Çok tehlikeli bir bakteri olan şarbon mikrobu Bacillus anthracis aynı zamanda bir terörizm silahıdır. İlk kez 2001 yılında terörizm amacıyla kullanılmıştır. Böyle tehlikeli, zoonoz bir hastalığa karşı uyanık, bilgili ve tedbirli olmamız şarttır.
